೨೮) ಜನಪದ ನುಡಿಗಟ್ಟುಗಳ ಕೋಶ: ನುಡಿಗಟ್ಟುಗಳ ವಿಶ್ವಕೋಶ (ತ)

ಜನಪದ ನುಡಿಗಟ್ಟುಗಳ ಕೋಶ: ನುಡಿಗಟ್ಟುಗಳ ವಿಶ್ವಕೋಶ (ತ೧)

೧೨೭೩. ತಕ್ಕಡಿ ತೂಗು = ತೂಗಡಿಸು
ಪ್ರ : ಮುಂದೆ ಕೂತ್ಕೊಂಡು ತಕ್ಕಡಿ ತೂಗಬೇಡ, ಮನೆಗೆ ಹೋಗಿ ಮಲಕ್ಕೋ
೧೨೭೪. ತಗರಾಲೆತ್ತು = ಸಮಸ್ಯೆ ಒಡ್ಡು, ಮೊಕದ್ದಮೆ ಹೂಡು
(ತಗರಾಲು < ತಕರಾರು = ಮೊಕದ್ದಮೆ)
ಪ್ರ : ತಗರಾಲೆತ್ತಿದರೂ ಅದು ಊರ್ಜಿತ ಆಗಲ್ಲ
೧೨೭೫. ತಗಲು ಬೀಳು = ಗಂಟು ಬೀಳು, ಜೋತು ಬೀಳು
(ತಗಲು = ಸೋಕು, ಮುಟ್ಟು)
ಪ್ರ : ಅವನೊಬ್ಬ ಸಾಲದೂ ಅಂತ ಇವನೊಬ್ಬ ತಗಲು ಬಿದ್ದ
೧೨೭೬. ತಗಲೂಪಿ ಮಾಡು = ಮೋಸ ಮಾಡು
ಪ್ರ : ನೀನು ತಗಲೂಪಿ ಮಾಡಿದ್ರೆ ಅಂಗುಲಂಗುಲಕ್ಕೆ ಹುಗಲು ಹುಯ್ದುಬಿಡ್ತೀನಿ
೧೨೭೭. ತಗಾದೆ ಮಾಡು = ವರಾತ್ ಮಾಡು, ಅವಸರಿಸು, ಒತ್ತಾಯಿಸು
ಪ್ರ : ಉಗಾದಿ ಹಬ್ಬಕ್ಕೆ ಸೀರೆ ಕೊಡಿಸು ಅಂತ ಹೆಂಡ್ರು ತಗಾದೆ ಮಾಡ್ತಾ ಅವಳೆ.
೧೨೭೮. ತಟ ತಟ ಅನ್ನು = ಜಿವ್ ಜಿವ್ ಎಂದು ದುಡಿಯತೊಡಗು
ಪ್ರ : ಗಾಯ ಕೀವು ತುಂಬಿಕೊಂಡು ತಟ ತಟ ಅಂತಾ ಅದೆ.
೧೨೭೯. ತಟವಟ ಮಾಡು = ವಂಚನೆ ಮಾಡು
(ತಟವಟ < ಅಟ ಮಟ = ಮೋಸ)
ಪ್ರ : ತಟ ತಟ ತಗಲೂಪಿ ಮಾಡೋದ್ರಲ್ಲಿ ಅವನು ಎತ್ತಿದ ಕೈ.
೧೨೮೦. ತಣವಾಣಿ ಗಟವಾಣಿ ಜಟಾಪಟಿಗೆ ಬೀಳು = ಸುಳ್ಳು ಬುರುಕಿ ಬಾಯಿಬಡಿಕಿ ಜಗಳಕ್ಕೆ ಬೀಳು
(ತಟವಾಣಿ = ಸುಳ್ಳು ಬುರುಕಿ ; ಗಟವಾಣಿ = ಬಾಯ್ಬಡಿಕೆ, ಬಜಾರಿ ; ಜಟಾಪಟಿ = ಜಗಳ)
ಪ್ರ : ತಟವಾಣಿ ಗಟವಾಣಿ ಜಟಾಪಟಿಗೆ ಬಿದ್ರೆ ಗಂಡಸರಿಗೆ ಗಟಾರವೇ ಗತಿ
೧೨೮೧. ತಟಾಯಿಸು = ದಡ ಸೇರಿಸು, ಗುರಿ ಮುಟ್ಟಿಸು
(ತಟಾಯಿಸು < ತಟ + ಹಾಯಿಸು = ದಡಕ್ಕೆ ಸೇರಿಸು)
ಪ್ರ : ಏನೋ ಆ ನಮ್ಮಪ್ಪ ದೇವರಾಗಿ ಬಂದು ನಮ್ಮನ್ನು ತಟಾಯಿಸಿದ
೧೨೮೨. ತಟ್ಟಾಗು = ನಿಶ್ಯಕ್ತಿಯಿಂದ ಸಮತೂಕ ತಪ್ಪಿ ನಡೆ, ಕೃಶವಾಗಿ ತಪ್ಪು ಹೆಜ್ಜೆ ಇಡು
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತಟ್ಟಾಡೋನ್ನ ಅಟ್ಟಾಡಿಸಿಕೊಂಡು ಹೊಡೆದ
೧೨೮೩. ತಟ್ಟ ಕಳಿಸು = ಹೊಡೆದು ಕಳಿಸು
(ತಟ್ಟು = ತಾಡಿಸು, ಹೊಡೆ)
ಪ್ರ : ತಕರಾರು ಎತ್ತಿದಾಗ ಕಪ್ಪಾಳಕ್ಕೆ ತಟ್ಟಿ ಕಳಿಸಬೇಕಾಗಿತ್ತು
೧೨೮೪. ತಟ್ಟಿಸು = ಸಾಗು ಹುಯ್ಯಿ, ಹರಿತಗೊಳಿಸು
ವ್ಯವಸಾಯದ ಉಪಕರಣಗಳಾದ ಸನಿಕೆ, ಕುಡುಗೋಲು, ಹಾರೆ, ಪಿಕಾಸಿ ಮೊದಲಾದವುಗಳನ್ನು ಮೊಂಡದಾಗ ಕಮ್ಮಾರನ ಬಳಿಗೆ ಕೊಂಡು ಹೋಗಿ ತಟ್ಟಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅಂದರೆ ಕುಲುಮೆ ಒಲೆಯಲ್ಲಿ ಕೆಂಪಾಳ ಕಾಯಿಸಿ ಸುತ್ತಿಗೆಯಿಂದ ಬಡಿದು ಗುಂಪು ಗೊಳಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಿಂದ ಮೂಡಿದ ನುಡಿಗಟ್ಟಿದು
ಪ್ರ : ವ್ಯವಸಾಯದ ಉಪಕರಣಗಳನ್ನು ಇವತ್ತು ತಟ್ಟಿಸದಿದ್ದರೆ ನಾಳೆಯ ಕೆಲಸ ಕೆಡ್ತದೆ.
೧೨೮೫. ತಡಕು = ಹುಡುಕು,
ತಡಕುವುದಕ್ಕೆ ಕಣ್ಣ ನೋಟ ಬೇಕಿಲ್ಲ ಕೈ ಆಟ ಸಾಕು
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ಬದುಕಿದ ಮನೇಲಿ ತಡಕಿದರೆ ಇರಲ್ವ ?
೧೨೮೬. ತಡಕಾಟವಾಗು = ಹೊಟ್ಟೆ ಪಾಡಿಗಾಗಿ ಪರದಾಡುವಂತಾಗು, ಬಡತನ ಆವರಿಸು
ಪ್ರ : ನನಗೇ ತಡಕಾಟವಾಗಿರುವಾಗ ಇವನ ಹುಡುಕಾಟ ಬೇರೆ.
೧೨೮೭. ತಡಕಾಡು = ಕಣ್ಣು ಕಾಣದಿರು, ವೃದ್ಧಾಪ್ಯ ಆವರಿಸು
ಪ್ರ : ನಾನೇ ತಡಕಾಡುವಾಗ ಹೊಲಕಾಡು ಕಟ್ಕೊಂಡೇನಾಗಬೇಕು?
೧೨೮೮. ತಡಕಿ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳೋಂಗೆ ಗಡಿಸು = ಮುಟ್ಟಿ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ಹೊಡಿ
(ತಡಕಿ = ಮುಟ್ಟಿ ; ಗಡಿಸು < ಗಟ್ಟಿಸು < ಘಟ್ಟಿಸು = ಹೊಡಿ)
ಪ್ರ : ತುಡುಗು ಮುಂಡೇವಕ್ಕೆ ತಡಕಿ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳೋಂಗೆ ಗಡಿಸಿದರೆ ಬುದ್ಧಿ ಬರೋದು
೧೨೮೯. ತಡಕೊಳ್ಳು = ಸಹಿಸಿಕೊಳ್ಳು
(ತಡಕೊಳ್ಳು < ತಡೆದುಕೊಳ್ಳು = ಸಹಿಸಿಕೊಳ್ಳು)
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ಬಡ್ಕೊಂಡು ಬಾರುದೆಗೆಯೋದ್ಕಿಂತ ತಡ್ಕೊಂಡು ತಲೆದಡವೋದು ಮೇಲು
೧೨೯೦. ತಡಬಡಾಯಿಸು = ತಬ್ಬಿಬ್ಬುಗೊಳ್ಳು, ಬೆಬ್ಬೆಬ್ಬು ಎನ್ನು
ಪ್ರ : ನಾವು ವಾಸ್ತವ ಸಂಗತಿಯನ್ನು ಕುರಿತಂತೆ ಪ್ರಶ್ನೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರಶ್ನೆ ಹಾಕಿದಾಗ ಅವನು ತಡಬಡಾಯಿಸಿದ.
೧೨೯೧. ತಡಿ ಇಲ್ಲದಿರು = ಶಕ್ತಿ ಇಲ್ಲದಿರು, ಹೋರಾಡುವ ತಾಕತ್ತಿಲ್ಲದಿರು
(ತಡಿ = ಜೀನು, ಕುದುರೆಯ ಮೇಲೆ ಹಾಕುವ ಹಲ್ಲಣ) ಕುದುರೆಯ ಮೇಲೆ ಹಾಕುವ ತಡಿಯೇ ಇಲ್ಲದಿದ್ದಾಗ, ಕಣಕ್ಕಿಳಿದು ಕದನ ಮಾಡುವುದು ಹೇಗೆ? ಎಂಬುದೇ ಸಜ್ಜು, ಶಕ್ತಿ ಇಲ್ಲದಿರುವುದನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತಡಿ ಇಲ್ಲದೋನು ಏನು ಕಡಿದಾನು ?
೧೨೯೨. ತಡೆತ ಬರು = ಬಾಳಿಕೆ ಬರು
ಪ್ರ : ಈ ಬಟ್ಟೆ ಹೆಚ್ಚು ದಿನ ತಡೆತ ಬರಲ್ಲ
೧೨೯೩. ತಡೆ ಮಾಡು = ಮಾಟಮಂತ್ರದಿಂದ ಆಗುವ ಕೆಲಸ ಆಗದಂತೆ ಮಾಡು.
ವಾಮಾಚಾರದ ಮಾಟಮಂತ್ರಗಾರರು ‘ತಡೆ’ ಮಾಡುವ ಹಾಗೂ ‘ತಡೆ’ ಒಡೆಯುವ ಆಚರಣೆಗಳ ಉಪದೇಶವನ್ನು ಜನಜೀವನದಲ್ಲಿ ತುಂಬಿ, ಅದರಿಂದ ತಮ್ಮ ಬೇಳೆ ಬೇಯಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ, ಜನರನ್ನು ಮೌಢ್ಯಾನುಯಾಯಿಗಳನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಅಂಥ ಮೌಢ್ಯಾಚರಣೆಯ ಪಳೆಯುಳಿಕೆ ಈ ನುಡಿಗಟ್ಟು.
ಪ್ರ : ತಡೆ ಮಾಡಿಸಿದರೆ ಅವನ ಆಟ ಏನೂ ನಡೆಯಲ್ಲ ಎಂದು ಕಿವಿಯೂದಿದ ತಡೆಗಾರ
೧೨೯೪. ತಡೆ ಹಾಕು = ಅಡ್ಡಗಟ್ಟೆ ಹಾಕು, ಮುಂದುವರಿಯುವಂತೆ ಮಾಡು
(ತಡೆ = ಅಡ್ಡಗಟ್ಟೆ)
ಪ್ರ : ಪ್ರತಿಯೊಂದಕ್ಕೂ ಹಿಂಗೆ ತಡೆ ಹಾಕ್ತಾ ಹೋದ್ರೆ, ಅಡೆ ಹಾಕಿದ ಹಣ್ಣಾಗ್ತೀವಿ ಅಷ್ಟೆ.
೧೨೯೫. ತಣ್ಣಗಾಗು = ಜೋರು ನಿಲ್ಲು, ಅಬ್ಬರ ಅಡಗು
ಪ್ರ : ಹತ್ತಾರು ಕಡೆಯಿಂದ ಬಿಸಿ ಮುಟ್ಟಿ ಈಗ ತಣ್ಣಗಾಗಿದ್ದಾನೆ
೧೨೯೬. ತಣ್ಣಗಿರು = ಸುಖಶಾಂತಿಯಿಂದಿರು, ನೆಮ್ಮದಿಯಿಂದಿರು
ಪ್ರ : ನಿಮ್ಮ ಮಕ್ಳು ಮರಿ ತಣ್ಣಗಿರಲಿ ಅಂತ ಆ ಭಗವಂತನ್ನ ಬೇಡಿಕೊಳ್ತೀನಿ.
೧೨೯೭. ತಣಿ ಇಲ್ಲದಿರು = ಶಕ್ತಿಯಿಲ್ಲದಿರು
(ತಣಿ < ತಡಿ = ದಡ, ತಡೆದುಕೊಳ್ಳುವ ಶಕ್ತಿ)
ಪ್ರ : ತಣಿ ಇಲ್ಲದೋರು ದಣಿ ಸೇವೇನ ದನಿ ಎತ್ತದೆ ಮಾಡ್ತಾರೆ.
೧೨೯೮. ತಣ್ಣೀರೆರಚು = ನಿರುತ್ಸಾಹ ಗೊಳಿಸು, ಹುಮ್ಸಸ್ಸು ಕೆಡಿಸು
ಪ್ರ : ಆಗೋ ಕೆಲಸಕ್ಕೆಲ್ಲ ತಣ್ಣೀರೆರಚಿ, ಕಣ್ಣೀರು ಬರಿಸ್ತಾನೆ ಕಟುಕ
೧೨೯೯. ತತಾತೂತಾಗು = ರಂದ್ರಮಯವಾಗು
(ತತಾತೂತಾಗು < ತೂತೋತೂತಾಗು = ತೂತುಗಳ ಸರಮಾಲೆಯಾಗು)
ಪ್ರ : ಮಳೆ ಬರುವಾಗ ತತಾತೂತಾದ ಕೊಡೇನ ಹಿಡಕೊಂಡ್ರೆಷ್ಟು ಹಿಡಕೊಳ್ಳದಿದ್ರೆಷ್ಟು?
೧೩೦೦. ತದಕಿ ಕಳಿಸು = ಹೊಡೆದು ಕಳಿಸು
(ತದುಕು = ಹೊಡೆ)
ಪ್ರ : ಬಾಯಿ ಬಾಯಿ ಬಿಡೋ ಹಂಗೆ ತದಕಿ ಕಳಿಸಿದ್ದೀನಿ ಇವತ್ತವನಿಗೆ.
೧೩೦೧. ತನ್ನ ಕಾಲ ಮೇಲೆ ನಿಲ್ಲು = ಸ್ವಾವಲಂಬಿಯಾಗಿ ಬದುಕು
ಪ್ರ :ಅನ್ಯರ ಹಂಗಿಲ್ಲದೆ ತನ್ನ ಕಾಲ ಮೇಲೆ ತಾನು ನಿಂತಾಗಲೇ ಮುನುಷ್ಯನಿಗೆ ನೆಮ್ಮದಿ
೧೩೦೨. ತನ್ನ ಕಾಲ ಮೇಲೆ ತಾನೇ ಕಲ್ಲು ಎತ್ತಿ ಹಾಕಿಕೊಳ್ಳು = ತನ್ನ ಹಿತಕ್ಕೆ ತಾನೇ ಕಂಟಕ ತಂದ್ಕೊಳ್ಳು.
ಪ್ರ : ಅಪ್ಪಂಥೋನು ಅಂತ ಅವನ್ನ ನಂಬಿ, ತನ್ನ ಕಾಲ ಮೇಲೆ ತಾನೇ ಕಲ್ಲು ಎತ್ತಿ ಹಾಕಿಕೊಂಡ
೧೩೦೩. ತನ್ನ ಕಲ್ಲು ತನ್ನ ತಿನ್ನು = ತನ್ನ ಹೊಟ್ಟೆಕಿಚ್ಚು ತನ್ನನ್ನೇ ಬಲಿ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳು
(ಕುಲ್ಲು = ಹೊ‌ಟ್ಟೆ ಉರಿಯಿಂದ ಒಳಗೇ ಕುದಿಯುವುದು, ಬೇಯುವುದು)
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ಅರಗು ಬಂಗಾರ ತಿಂತು
ತನ್ನ ಕುಲ್ಲು ತನ್ನ ತಿಂತು
೧೩೦೪. ತನ್ನ ಬೆನ್ನು ತಾನೇ ತಟ್ಟಿಕೊಳ್ಳು = ಸ್ವಪ್ರಶಂಸೆ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು
ಪ್ರ : ಅನ್ಯರು ಬೆನ್ನು ತಟ್ಟೋ ಹಾಗೇ ನಡೆದುಕೊಳ್ಳಬೇಕೇ ವಿನಾ ತನ್ನ ಬೆನ್ನು ತಾನೇ ತಟ್ಟಿಕೊಳ್ಳೋಕೆ ಹೋಗಬಾರ್ದು
೧೩೦೫. ತನ್ನ ಬೆನ್ನು ತನಗೆ ಕಾಣದಿರು = ತನ್ನ ತಪ್ಪು ತನಗೆ ಕಾಣದಿರು
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತನ್ನ ಬೆನ್ನು ತನಗೆ ಕಾಣಲ್ಲ
೧೩೦೬. ತನ್ನ ಹೆಜ್ಜೆ ತನಗೆ ಕಾಣದಿರು = ಡೊಳ್ಳು ಹೊಟ್ಟೆ ಬಂದಿರು
ಪ್ರ : ಕಂಡೋರ ಗಂಟು ನುಂಗಿ ನುಂಗಿ ಹೊಟ್ಟೆ ಗುಡಾಣ ಆಗಿ ತನ್ನ ಹೆಜ್ಜೆ ತನಗೆ ಕಾಣಲ್ಲ.
೧೩೦೭. ತನಿ ಎರೆ = ನಾಗರಿಗೆ ಹಾಲೆರೆ, ನಾಗರ ಪೂಜೆ ಮಾಡು
ಪ್ರ : ಹುತ್ತಕ್ಕೆ ತನಿ ಎರೆದರೆ, ಹಾಲು ನಾಗರ ಪಾಲಾಗುವುದೆ, ಹುತ್ತದ ಪಾಲಾಗುವುದೆ?
೧೩೦೮. ತನುವಾಗಿರು = ಅನುಕೂಲವಾಗಿರು, ಶ್ರೀಮಂತವಾಗಿರು
(ತನುವು = ತಂಪು, ಶ್ರೀಮಂತಿಕೆ)
ಪ್ರ : ಕುಳ ತನುವಾಗಿದ್ದಾನೆ, ನಂಟಸ್ತನ ಬೆಳೆಸಬಹುದು.
೧೩೦೯. ತಪ್ಪಿಸಿ ಬರು = ಬಿಟ್ಟು ಬರು, ಗೊತ್ತಾಗದಂತೆ ಬರು
ಪ್ರ : ನಾನೂ ಬರ್ತೀನಿ ಅಂತ ಮಗು ಪಟ್ಟು ಹಿಡಿದಿತ್ತು, ತಪ್ಪಿಸಿ ಬಂದೆ
೧೩೧೦. ತಬ್ಬು ಗಾತರವಿರು = ದಪ್ಪವಾಗಿರು, ಧಡೂತಿಯಾಗಿರು
(ತಬ್ಬು = ತೆಕ್ಕೆ, ಎರಡು ತೋಳುಗಳಿಂದ ಬಳಸಿ ಹಿಡಿಯುವಷ್ಟು; ಗಾತರ < ಗಾತ್ರ = ದಪ್ಪ)
ಪ್ರ : ತಬ್ಬುಗಾತ್ರ ಇರೋಳ್ನ ತಂದು ಈ ತಟ್ಟಾಡೋ ತಬ್ಬಲಿಗೆ ಕಟ್ತೀಯ?
೧೩೧೧. ತಬ್ಬು, ಇಲ್ಲ, ದಬ್ಬು = ಸಾಕು, ಇಲ್ಲ, ನೂಕು
ಪ್ರ : ಈ ಪರದೇಸಿಯಾ ತಬ್ಬು, ಇಲ್ಲ, ದಬ್ಬು – ಅದು ನಿನಗೆ ಬಿಟ್ಟದ್ದು
೧೩೧೨. ತಮಟೆ ಕಾಯಿಸು = ಬೆತ್ತದಿಂದ ಕುಂಡಿಯ ಮೇಲೆ ಪಟಪಟನೆ ಹೊಡಿ.
ತಮಟೆಯ ನಾದ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬರಬೇಕಾದರೆ, ಬೆಂಕಿ ಹಚ್ಚಿ, ಅದರ ಕಾವಿನಲ್ಲಿ ತಮಟೆಯನ್ನು ಕಾಯಿಸುತ್ತಾರೆ. ಹದಕ್ಕೆ ಬಂದಿದೆಯೋ ಇಲ್ಲವೋ ಎಂಬುದನ್ನು ಖಾತ್ರಿ ಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ತಮಟೆಗೆ ತಮ್ಮ ಕೈಯಲ್ಲಿರುವ ಬಡಿಯುವ ಕಡ್ಡಿಯಿಂದ ಟಣಟಣ ಎಂದು ಬಡಿದು ನೋಡುತ್ತಾರೆ. ಶಾಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಉಪಾಧ್ಯಾಯರು ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳ ತಪ್ಪಿಗಾಗಿ ಬೆತ್ತದಿಂದ ಕುಂಡಿಯ ಮೇಲೆ ಹೊಡೆಯಬೇಕಾದಾಗ ತಮಟೆಕಾಯಿಸುವಾಗಿನ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಸಾಭಿನಯಗೊಳಿಸುವಂತೆ ಈ ನುಡಿಗಟ್ಟನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಾರೆ.
ಪ್ರ : ನಿಮಗೆ ತಮಟೆ ಕಾಯಿಸದಿದ್ರೆ, ಓದಿಕೊಂಡು ಬರೋದು ಮರೆತು ಹೋಗ್ತದೆ.
೧೩೧೩. ತಮ್ಮನಿಸಿಕೊಳ್ಳು = ಸುಖವಾಗಿರು, ಧರ್ಮಿಗಳಾಗಿ ಬದುಕು
(ತಮ್ಮನಿಸಿಕೊಳ್ಳು < ದಮ್ಮನಿಸಿಕೊಳ್ಳು < ಧರ್ಮ + ಅನ್ನಿಸಿಕೊಳ್ಳು = ಧರ್ಮ ಪಾಲಕರು ಎನ್ನಿಸಿಕೊಳ್ಳು)
ಪ್ರ : ಯಾಸೆಟ್ಟಗೋ ಬಿಡು, ತಮ್ಮನಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಿ
೧೩೧೪. ತಮ್ಮ ತಮ್ಮ ತಿಗ ತೊಳಕೊಳ್ಳು = ಬೇರೆಯವರ ವಿಷಯಕ್ಕೆ ಬಾಯಿ ಹಾಕದಿರು.
ಪ್ರ : ತಮ್ಮ ತಮ್ಮ ತಿಗ ತಾವು ತೊಳಕೊಳ್ಳೋದು ಬಿಟ್ಟು, ಬೇರೆಯವರದನ್ನು ತೊಳೆಯೋಕೆ ಬರ್ತಾರೆ !
೧೩೧೫. ತಮಾಸೆ ಅಮಾಸೆಯಾಗು = ಸರಸ ವಿರಸವಾಗು, ಹಾಸ್ಯ ವೈಮನಸ್ಯವಾಗು
(ತಮಾಸೆ < ತಮಾಷೆ = ನಗಸಾರ, ಹಾಸ್ಯ; ಅಮಾಸೆ < ಅಮಾವಾಸ್ಯೆ = ಕತ್ತಲು)
ಪ್ರ : ತಮಾಸೆ ಅಮಾಸೆ ಆಗ್ತದೆ, ತಾವೆಲ್ಲ ದಯವಿಟ್ಟು ದೇವರಾಗಿ
೧೩೧೬. ತರಕಟಾಲ್ ಕಟ್ಟಿಕೊಳ್ಳು = ಅಶಕ್ತವನ್ನು ಮದುವೆಯಾಗು
(ತರಕಟಾಲ್ < ತರ + ಕೆಟ್ಟ + ಆಳು ? = ಸರಿ ತಪ್ಪಿನ ಮನುಷ್ಯ, ಅಯೋಗ್ಯ)
ಪ್ರ : ಇಂಥ ತರಕಟಾಲ್ ಕಟ್ಕೊಂಡು ಪಡಿಪಾಟ್ಲು ಬೀಳೋ ಗತಿ ಬಂತು ಆ ಹುಡುಗಿಗೆ
೧೩೧೭. ತರಗಿನ ಗಾಡಿ ಬಿಡು = ಬೊಗಳೆ ಬಿಡು
(ತರಗು = ಒಣಗಿದ ಎಲೆ ಸೊಪ್ಪುಸೆದೆ; ಗಾಡಿ = ರೈಲು)
ಪ್ರ : ಇಂಥ ತರಗಿನ ಗಾಡಿ ಬಿಡೋದ್ರಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲರ್ನೂ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಹಾಕ್ತಾನೆ.
೧೩೧೮. ತರಗೆಲೆಗೂ ಗೋಟಡಿಕೆಗೂ ಹೊಂದಿಕೆಯಾಗು = ಇಬ್ಬರ ಸ್ವಭಾವಕ್ಕೂ ಹೊಂದಾಣಿಕೆಯಾಗು
ಪ್ರ : ಚಿಗುರೆಲೆಗೆ ಕಳಿಯಡಕೆ ಹೊಂದಿಕೆಯಾದ್ರೆ, ತರಗೆಲೆಗೆ ಗೋಟಡಿಕೆ ಹೊಂದಿಕೆಯಾಗ್ತದೆ
೧೩೧೯. ತರದೂದು ಮಾಡು = ಅವಸರ ಮಾಡು, ತರಾತುರಿ ಮಾಡು
ಪ್ರ : ತರದೂದು ಮಾಡಿ ಕೆಲಸ ಮುಗುಸಿದ್ದರಿಂದ ಎಲ್ಲರಿಗೂ ನಿರುಮ್ಮಳ
೧೩೨೦. ತರವಲ್ಲದಿರು = ಯೋಗ್ಯವಲ್ಲದಿರು, ಸರಿಯಲ್ಲದಿರು
ಪ್ರ : ನಾಲ್ಕು ಜನಕ್ಕೆ ಹೇಳೋನಾಗಿ ನೀನಿಂಥ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದ್ದು ತರವಲ್ಲ
೧೩೨೧. ತರಾಟೆಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳು = ಪ್ರಶ್ನೆಗೆ ಮೇಲೆ ಪ್ರಶ್ನೆ ಹಾಕಿ ಮುಖದಲ್ಲಿ ನೀರಿಳಿಸು
ಪ್ರ : ನಾನು ತರಾಟೆಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡಾಗ, ಅವನ ಮಾತಿನ ಭರಾಟೆ ತಣ್ಣಗಾಯ್ತು
೧೩೨೨. ತರಾಣ ಇಲ್ಲದಿರು = ಶಕ್ತಿಯಿಲ್ಲದಿರು
(ತರಾಣ < ತ್ರಾಣ = ಶಕ್ತಿ)
ಪ್ರ : ತರಾಣ ಇಲ್ಲದಿರೋವಾಗ, ಹೆಂಡ್ರು ಮಕ್ಕಳ ಸಿಂಡ್ರಿಸಿಕೊಂಡ ಮುಖ ನೋಡೋದ್ಕಿಂತ ಪರಾಣ ಬಿಡೋದೇ ವಾಸಿ.
೧೩೨೩. ತರಾವರಿ ರಖಂ ತೋರಿಸು = ಬಗೆಬಗೆಯ ಮಾದರಿ ತೋರಿಸು
(ತರಾವರಿ = ಬಗೆಬಗೆಯ ; ರಖಂ = ಮಾದರಿ)
ಪ್ರ : ಮಾರ್ವಾಡಿ ತರಾವರಿ ರಖಂ ತೋರಿಸ್ತಾ, ದೇಶಾವರಿ ನಗೆ ನಗ್ತಾ ಬರೋಬರಿ ಬೆಲೇನೇ ತಗೊಳ್ತಾನೆ
೧೩೨೪. ತರಿತರಿಯಾಗಿರು = ಒಡೊಕೊಡಕಾಗಿರು, ಪೂರ್ತಿ ನುಣ್ಣಗಿರದಿರು
ಪ್ರ : ಗಾದೆ : ತರಿತರಿಯಾಗಿದ್ರೆ ರೊಟ್ಟಿಗೆ ಚೆಂದ
ನುಣ್ಣುನುಣ್ಣಗಿದ್ರೆ ದೋಸೆಗೆ ಚೆಂದ
೧೩೨೫. ತರುಮಿಕೊಂಡು ಹೋಗು = ಒಗ್ಗೂಡಿಸಿ ಓಡಿಸಿಕೊಂಡು ಹೋಗು, ದೂಡಿಕೊಂಡು ಹೋಗು
(ತರುಮು < ತರುಬು < ತರುಂಬು = ದೂಡು, ಓಡಿಸು)
ಪ್ರ : ಹೊಲದಲ್ಲಿದ್ದ ದನಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ತರುಮಿಕೊಂಡು ಹೋಗಿ ಗೋಮಾಳದತ್ತ ಅಟ್ಟಿದ.
೧೩೨೬. ತರೆದು ಗುಡ್ಡೆ ಹಾಕು = ಕಿತ್ತು ರಾಶಿ ಹಾಕು
(ತರೆ = ಕೀಳು, ಗುಡ್ಡೆ = ರಾಶಿ)
ಪ್ರ : ನೀನು ತರೆದು ಗುಡ್ಡೆ ಹಾಕಿರೋದು, ಕಡಿದು ಕಟ್ಟೆ ಹಾಕಿರೋದು ಕಾಣಲ್ವ ? ನಮ್ಮ ಕೆಲಸ ಬಿಟ್ಟು ಯಾರದ್ದನ್ನು ತರೆಯೋಕೆ ಹೋಗಿದ್ದೆ, ಬೊಗಳು
೧೩೨೭. ತಲಾತಟ್ಟಿಗೆ ಮಾತಾಡು = ಮನೆಯವರೆಲ್ಲ ನಾಲಗೆ ಅಲ್ಲಾಡಿಸು
(ತಲಾತಟ್ಟಿಗೆ = ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬರೂ)
ಪ್ರ : ಮನೇಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಹುಳಹುಪ್ಪಟೆ ಎಲ್ಲ ತಲಾತಟ್ಟಿಗೆ ಮಾತಾಡಿದ್ರೆ ಸಮಸ್ಯೆ ಬಗೆ ಹರೀತದ?
೧೩೨೮. ತಲಾಸು ಮಾಡು = ಪತ್ತೆ ಹಚ್ಚು
(ತಲಾಸು < ತಲಾಷು (ಹಿಂ) = ಶೋಧನೆ)
ಪ್ರ : ಅವನಿರೋ ಜಾಗ ತಲಾಸು ಮಾಡಿ, ಅವನೊಂದಿಗೆ ಮಾತಾಡಿ, ಆಮೇಲೆ ನಿಮ್ಮಿಬ್ಬರ ಜಗಳ ಖುಲಾಸ್ ಮಾಡಿದ್ರೆ ಆಯ್ತು ತಾನೆ?
೧೩೨೯. ತಲುಪಿದ್ದಕ್ಕೆ ರಶೀತಿ ಬರು = ತೇಗು ಬರು, ಊಟ ಹೊಟ್ಟೆ ಸೇರಿದ್ದಕ್ಕೆ ಉತ್ತರ ಬರು
ಪ್ರ : ನೀವು ಹಾಕಿದ ಊಟ ತಲುಪಿದ್ದಕ್ಕೆ ರಶೀದಿ ಬಂತು.
೧೩೩೦. ತಲೆ ಅಲ್ಲಾಡಿಸು = ಉಹ್ಞುಂ ಎನ್ನು, ಇಲ್ಲವೆನ್ನು
ಪ್ರ : ಸನ್ನೆಯಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಆಯ್ತ ಅಂದಾಗ, ತಲೆ ಅಲ್ಲಾಡಿಸಿದ
೧೩೩೧. ತಲೆ ಅಣ್ಣೆಕಲ್ಲಾಡು = ಚೆಂಡಾಡು
ಸಣ್ಣ ಕಲ್ಲುಗಳನ್ನು ಅಂಗೈಯಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು ಮೇಲಕ್ಕೆಸೆದು, ಮುಂಗೈ ಒಡ್ಡಿ, ಅದರ ಮೇಲೆ ನಿಂತವುಗಳನ್ನು ಮತ್ತೆ ಮೇಲಕ್ಕೆ ಚಿಮ್ಮಿ ಆತುಕೊಳ್ಳುವ ಜನಪದ ಆಟಕ್ಕೆ ಅಣ್ಣೆಕಲ್ಲಾಟ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ.
ಪ್ರ : ಊರ ಜನರ ತಲೆಗಳನ್ನು ಅಣ್ಣೆಕಲ್ಲು ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಆಟ ಆಡಿಬಿಟ್ರು ರೌಡಿಗಳು.
೧೩೩೨. ತಲೆ ಈಡುಗಾಯಾಗು = ಚುಪ್ಪಾನೂಚೂರಾಗು, ಹೋಳಾಗು
(ಈಡುಗಾಯಿ < ಇಡುಗಾಯಿ = ಹೊಡೆದ, ಕುಕ್ಕಿದ ಕಾಯಿ ; ಇಡು < ಇಕ್ಕು = ಕುಕ್ಕು, ಹೊಡಿ) ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ದೇವರ ಉತ್ಸವದಲ್ಲಿ, ಮದುವೆಯ ಹೆಣ್ಣುಗಂಡುಗಳ ಮೆರವಣಿಗೆಯಲ್ಲಿ ತೆಂಗಿನ ಕಾಯನ್ನು ಮುಖದಿಂದ ಕೆಳಕ್ಕೆ ನೀವಳಿಸಿ, ಕಲ್ಲಿನ ಮೇಲೆ ಈಡುಗಾಯಿ (< ಇಡುಗಾಯಿ) ಹೊಡೆಯುತ್ತಾರೆ. ಕಾಯಿ ಅಡ್ಡಡ್ಡ ಬೀಳುವಂತೆ ಸೆಣೆದರೆ ಅದು ಕೇವಲ ಎರಡು ಹೋಳಾಗುತ್ತದೆ. ಅದು ನಿಜವಾದ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ ಈಡುಗಾಯಿ ಎನ್ನಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲ. ತೆಂಗಿನಕಾಯಿಯ ತಳಭಾಗದ ಅಂಡನ್ನು ಕೆಳಮುಖ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಸೆಣೆದರೆ ಕಾಯಿ ಚುಪ್ಪಾನುಚೂರಾಗುತ್ತದೆ. ಆಗ ಜನರು, ಹುಡುಗರು ಆ ಕಾಯಿಚೂರುಗಳಿಗೆ ಮುಗಿ ಬೀಳುತ್ತಾರೆ. ಅದು ನಿಜವಾದ ಈಡುಗಾಯಿ ಒಡೆಯುವ ರೀತಿ. ಆ ಹಿನ್ನೆಲೆಯ ನುಡಿಗಟ್ಟಿದು.
ಪ್ರ : ಜನರ ತಲೆಗಳೇ ಈಡುಗಾಯಾದಾಗ ದೇಶದ ಗತಿ ಏನು?
೧೩೩೩. ತಲೆ ತಲೆ ಉರುಳಿ ಹೋಗು = ಸಾಲು ಹೆಣ ಬೀಳು
ಪ್ರ : ಎರಡು ಕೋಮುಗಳ ಘರ್ಷಣೆಯಲ್ಲಿ ತಲೆತಲೆ ಉರುಳಿ ಹೋದವು
೧೩೩೪. ತಲೆ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳು = ಪ್ರಾಣ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳು, ಗಂಡಾಂತರದಿಂದ ಪಾರಾಗು
ಪ್ರ : ಕೊಲೆಗಡುಕರಿಂದ ತಲೆ ಉಳಿಸಿಕೊಂಡದ್ದೇ ನನ್ನ ಪುಣ್ಯ
೧೩೩೫. ತಲೆ ಎತ್ತದಂತೆ ಮಾಡು = ಬಲಿ ಹಾಕು, ನೆಲ ಕಚ್ಚುವಂತೆ ಮಾಡು
ಪ್ರ : ಅವನು ತಲೆ ಎತ್ತದಂತೆ ಮಾಡದಿದ್ರೆ ನಾನು ನಮ್ಮಪ್ಪನಿಗೆ ಹುಟ್ಟಿದೋನೇ ಅಲ್ಲ
೧೩೩೬. ತಲೆ ಒಗೆ = ತಿರಸ್ಕರಿಸು, ಅಸಮ್ಮತಿಸು
ಪ್ರ : ನಮ್ಮ ಗುಂಪಿಗೆ ಸೇರಕೋ ಅಂದಿದ್ಕೆ ತಲೆ ಒಗೆದುಬಿಟ್ಟ
೧೩೩೭. ತಲೆ ಒಡ್ಡು = ಹೊಣೆ ಹೊರು, ಬಲಿಯಾಗು
(ಒಡ್ಡು = ಚಾಚು)
ಪ್ರ : ಎಲ್ಲಕ್ಕೂ ಅವನೊಬ್ಬನೇ ತಲೆ ಒಡ್ಡೋದು ಅನ್ಯಾಯ
೧೩೩೮. ತಲೆ ಒಡೆತ ತಡೆಯಲಾಗದಿರು = ತಲೆ ನೋವು ಸಹಿಸಲಾಗದಿರು
(ಒಡೆತ = ನೋವು, ಪೋಟು)
ಪ್ರ : ತಲೆ ಒಡೆತ ತಡೀಲಾರದೆ ಸಾಯ್ತಾ ಇರುವಾಗ, ಇವನು ಕಡತ ಬಿಚ್ಚೋಕೆ ಬಂದ
೧೩೩೯. ತಲೆ ಓಡಿಸು = ಬುದ್ಧಿ ಉಪಯೋಗಿಸು
(ತಲೆ = ಮಿದುಳು, ಬುದ್ಧಿ)
ಪ್ರ : ಅಂತೂ ತಲೆ ಓಡಿಸಿ, ಒಳ್ಳೆ ಕ್ರಮಾನೇ ತಗೊಂಡಿದ್ದೀಯಾ
೧೩೪೦. ತಲೆ ಕಟಾವು ಮಾಡಿಸು = ಕ್ಷೌರ ಮಾಡಿಸು
(ಕಟಾವು = ಕೊಯ್ಲು)
ಪ್ರ : ಎಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಿದ್ದೆ ಅಂತ ಕೇಳಬೇಕ? ತಲೆ ಕಟಾವು ಮಾಡಿಸೋಕೆ ಅಂತ ಗೊತ್ತಾಗಲ್ವ?
೧೩೪೧. ತಲೆ ಕಾದ ಹೆಂಚಾಗು = ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದ ತಲೆ ಸಿಡಿಯುವಂತಾಗು
(ಹೆಂಚು = ರೊಟ್ಟಿ ಸುಡಲು ಬಳಸುವ ಲೋಹದ ಸಾಧನ)
ಪ್ರ : ಮನೆಯಲ್ಲಾದ ಹೈರಾಣ ಕಂಡು ನನ್ನ ತಲೆ ಕಾದ ಹೆಂಚಾಗಿದೆ.
೧೩೪೨. ತಲೆ ಕುಕ್ಕಲು ತಪ್ಪದಿರು = ಸಮಸ್ಯೆ ಬಗೆ ಹರಿಯದಿರು
(ತಲೆಕುಕ್ಕಲು = ತಲೆನೋವು)
ಪ್ರ : ಮನುಷ್ಯ ಸಾಯೋ ತನಕ ಒಂದಲ್ಲ ಒಂದು ತಲೆಕುಕ್ಕಲು ಇದ್ದೇ ಇರ್ತದೆ.
೧೩೪೩. ತಲೆ ಕುತ್ತಿಕೊಂಡು ತಿರುಗು = ತಲೆ ಬಗ್ಗಿಸಿಕೊಂಡು ಅಡ್ಡಾಡು, ಅವಮಾನ ಅದುಮುತ್ತಿರು
(ಕುತ್ತಿಕೊಂಡು = ಬಗ್ಗಿಸಿಕೊಂಡು, ತಗ್ಗಿಸಿಕೊಂಡು)
ಪ್ರ : ಮನೆ ಮರ್ಯಾದೆ ಹರಾಜು ಆದದ್ದರಿಂದ ತಲೆ ಕುತ್ಗೊಂಡು ತಿರುಗುವಂತಾಯ್ತು
೧೩೪೪. ತಲೆ ಕೆರೆದುಕೊಳ್ಳು = ಉತ್ತರ ಹೊಳೆಯದಿರು, ಸಮಸ್ಯೆ ಅರ್ಥವಾಗದಿರು, ಯೋಚಿಸು
ಪ್ರ : ಎಷ್ಟು ತಲೆ ಕೆರಕೊಂಡ್ರೂ ಉತ್ತರ ಹೊಳೀಲಿಲ್ಲ.
೧೩೪೫. ತಲೆಕೆಳಗಾಗು = ಲೆಕ್ಕಾಚಾರ ಬುಡಮೇಲಾಗು
ಪ್ರ : ನಾವು ಅಂದ್ಕೊಂಡಿದ್ದೇ ಒಂದು, ಆದದ್ದೇ ಒಂದು – ಎಲ್ಲ ತಲೆಕೆಳಗಾಯ್ತು
೧೩೪೬. ತಲೆಕೆಳಗಾಗಿ ನಿಂತ್ರೂ, ಕೊಡದಿರು = ಏನೇ ಕಸರತ್ತು ಮಾಡಿದರೂ ಕೊಡದಿರು.
ತಲೆ ಕೆಳಗೆ ಮಾಡಿ ಕಾಲು ಮೇಲೆ ಮಾಡಿ ನಿಲ್ಲುವ ಯೋಗಾಭ್ಯಾಸದ ‘ಶಿರಸಾಸನ’ದ ಹಿನ್ನೆಲೆ ಈ ನುಡಿಗಟ್ಟಿಗೆ ಇದೆ.
ಪ್ರ : ಅವನು ತಲೆಕೆಳಗಾಗಿ ನಿಂತರೂ, ಅವನ ಕೈಗೆ ಹಣ ಕೊಟ್ಟೇನಾ?
೧೩೪೭. ತಲೆ ಗಿರ್ರೆ‍ನ್ನು = ತಲೆ ತಿರುಗು, ತಲೆಸುತ್ತು ಬರು
ಪ್ರ : ಈ ಮನೆಯ ರಾಣಾರಂಪ ನೋಡಿ ನನ್ನ ತಲೆ ಗಿರ್ ಅಂತಾ ಅದೆ.
೧೩೪೮. ತಲೆಗೆ ಕೈಕೊಡು = ಮಲಗು
ಮಲಗಬೇಕಾದರೆ ತಲೆಗೆ ದಿಂಬಿರಬೇಕು. ಆದರೆ ಗ್ರಾಮೀಣ ಜನರ ಬಡತನ ಎಷ್ಟು ಎಂದರೆ ಎರಡು ಹೊತ್ತಿನ ಗಂಜಿಗೆ ಪರದಾಡಬೇಕಾದ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಇರುವಾಗ ದಿಂಬಿನ ಕನಸು ಕಾಣಲು ಸಾಧ್ಯವೇ ಇಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದ ತಮ್ಮ ಕೈಯನ್ನೇ ತಲೆಗೆ ದಿಂಬಾಗಿ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು ಎಂಬುದನ್ನು ಈ ನುಡಿಗಟ್ಟು ಧ್ವನಿಸುತ್ತದೆ. ಆರ್ಥಿಕ ದುಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ನುಡಿಗಟ್ಟುಗಳು ಹೇಗೆ ಗರ್ಭೀಕರಿಸಿಕೊಂಡಿವೆ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಇದು ನಿದರ್ಶನ.
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ಅವರವರ ತಲೆಗೆ ಅವರವರದೇ ಕೈ.
೧೩೪೯. ತಲೆಗೆಲ್ಲ ಒಂದೇ ಮಂತ್ರ ಹೇಳು = ಒಂದೇ ಮಾನದಂಡವನ್ನು ಎಲ್ಲಕ್ಕೂ ಅನ್ವಯಿಸಿ ಅನ್ಯಾಯ ಮಾಡು
ಪ್ರ : ಸಮಸ್ಯೆ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಆಗಿರುವಾಗ, ನೀವು ಒಂದೇ ಮಂತ್ರ ಹೇಳಿಬಿಟ್ರೆ ಹೆಂಗೆ?
೧೩೫೦. ತಲೆಗೆ ಕಟ್ಟು = ಬಲವಂತವಾಗಿ ಹೊಣೆ ಹೊರಿಸು
ಹಿಂದೆ ರಣರಂಗದಲ್ಲಿಲ ಸೈನ್ಯ ನಡೆಸುವ ಜವಾಬ್ದಾರಿ ಹೊತ್ತವನನ್ನು ಸೇನಾಪತಿ ಎಂದು ಕರೆದು, ಅವನ ಹಣೆಗೆ ಸೇನಾಪತಿ ಪಟ್ಟವನ್ನು ಕಟ್ಟುತ್ತಿದ್ದರು. ಅದರ ಹಿನ್ನೆಲೆ ಈ ನುಡಿಗಟ್ಟಿಗಿದೆ.
ಪ್ರ : ಅವನ ಸಾಲ ತೀರಿಸುವುದನ್ನು ನನ್ನ ತಲೆಗೇ ಕಟ್ಟಿದರು
೧೩೫೧. ತಲೆ ಗುಮುಕು ಹಾಕು = ಹೌದೆನ್ನು, ಸಮ್ಮತಿ ಸೂಚಿಸು.
(ಗುಮುಕು ಹಾಕು = ತಲೆಯನ್ನು ಮೇಲಿನಿಂದ ಕೆಳಕ್ಕೆ ಅಲುಗಿಸುವುದು, ಇದಕ್ಕೆ ಹೌದು ಎಂದರ್ಥ)
ಪ್ರ : ದಿಟವಾ ಎಂದು ಕೇಳಿದಾಗ, ಅವನು ತಲೆ ಗುಮುಕು ಹಾಕಿದ.
೧೩೫೨. ತಲೆ ಚೆಂಡಾಡು = ತಲೆಯನ್ನೇ ಚೆಂಡಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಆಟವಾಡು
ಚೂರು ಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಸುತ್ತಿ ಸುತ್ತಿ ಉಂಡೆ ಮಾಡಿ, ಅದರ ಮೇಲೆ ಹುರಿಬಿಗಿದು, ಬಟ್ಟೆ ಚೆಂಡನ್ನು ತಯಾರು ಮಾಡಿ ಆಡುವ ಜನಪದ ಆಟಕ್ಕೆ ಚೆಂಡಾಟ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಪೂಜಿಸುವ ಫಣಿ (ಗೋಡಿ ಮುಖವಾಗಿ ನಿಲ್ಲಿಸಿದ ಕಲ್ಲು) ಗೆ ಬಟ್ಟೆ ಚೆಂಡಿನಿಂದ ಹೊಡೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಆಟದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಗುಂಪುಗಳಿರುತ್ತವೆ – ಆಧುನಿಕ ಕಾಲದ ಕ್ರಿಕೆಟ್ ಆಟದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಗುಂಪುಗಳಿರುವ ಹಾಗೆ. ಜನಪದ ಆಟದ ಫಣಿ ಇಂದಿನ ಕ್ರಿಕೆಟ್ ಆಟದ ಬೇಲ್ಸ್ ಎನ್ನಬಹುದು.
ಪ್ರ : ನಿನ್ನ ತಲೆ ಚೆಂಡಾಡಿ ಬಿಟ್ಟೇನು, ಹುಷಾರು
೧೩೫೩. ತಲೆ ಜೀರುದುಂಬಿಯಾಗು = ತಲೆ ದಿಮ್ಮೆನ್ನು, ಜುಯ್ ಎನ್ನು
(ಜೀರುದುಂಬಿ = ಜುಯ್ಯೆಂದು ಸದ್ದು ಮಾಡಿ ಸುತ್ತುವ ಜೀರುಂಡೆ)
ಪ್ರ : ಇವರ ಕಚ್ಚಾಟದಿಂದ ನನ್ನ ತಲೆ ಜೀರುದುಂಬಿಯಂತೆ ಜುಯ್ ಅಂತಾ ಅದೆ.
೧೩೫೪. ತಲೆಗೆ ತರು = ಅಪಾಯ ಉಂಟು ಮಾಡು, ಪ್ರಾಣಕ್ಕೆ ಸಂಚಕಾರ ತರು.
ಪ್ರ : ಅವನು ಮಣ್ಣು ತಿನ್ನೋ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿ, ನನ್ನ ತಲೆಗೆ ತಂದ
೧೩೫೫. ತಲೆ ತುರಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗದಿರು = ಕೈತುಂಬ ಕೆಲಸವಿರು, ಪುರಸೊತ್ತು ಸಿಗದಿರು
(ತುರಿಸಿಕೊಳ್ಳು = ಕೆರೆದುಕೊಳ್ಳು)
ಪ್ರ : ತಲೆ ತುರಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗದಷ್ಟು ಕೆಲಸ ಇರುವಾಗ, ನೀನು ಇನ್ನೊಂದು ಹಚ್ಚೋಕೆ ಬರಬ್ಯಾಡ.
೧೩೫೬. ತಲೆಗೊಳ್ಳಿ ತಿವಿ = ಉತ್ತರ ಕ್ರಿಯೆ ಮಾಡು
(ತಲೆಗೊಳ್ಳಿ = ಹೆಣದ ತಲೆಯ ಹತ್ತಿರ ಮಡಕೆಯಲ್ಲಿ ಹಾಕಿಟ್ಟ ಬೆಂಕಿ, ಅದನ್ನು ಸಮಾಧಿಯವರೆಗೂ ಮಗ ಕೈಯಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದು ಕೊಂಡೊಯ್ಯುವಂಥದು)
ಪ್ರ : ಸತ್ತಾಗ ತಲೆಗೊಳ್ಳಿ ತಿವಿಯೋಕೆ ಇರೋ ಮಗರಾಮ ಇವನೆ
೧೩೫೭. ತಲೆ ಚಚ್ಚಿಕೊಳ್ಳು = ಒತ್ತಿ ಒತ್ತಿ ಹೇಳು, ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಹೇಳು,
ಪ್ರ : ಲಾಗಾಯ್ತಿನಿಂದ ನಾನು ತಲೆ ತಲೆ ಚಚ್ಕೊಂಡೆ, ನೀವು ನನ್ನ ಮಾತ್ನ ಕೇಳಿದ್ರಾ ?
೧೩೫೮. ತಲೆ ತರೆದು ಉಪ್ಪು ಹುಯ್ಯಿ = ತಕ್ಕ ಶಾಸ್ತಿ ಮಾಡು, ಶಿಕ್ಷಿಸು
ತಲೆ ತರೆದಾಗ ಅಂದರೆ ಕೂದಲು ಕಿತ್ತಾಗ ತಲೆ ಉರಿಯತೊಡಗುತ್ತದೆ. ಅದರ ಮೇಲೆ ಉಪ್ಪು ಸುರಿದಾಗ ಇನ್ನೂ ಉರಿಯತೊಡಗುತ್ತದೆ. ಉರಿಯೋದರ ಮೇಲೆ ಉಪ್ಪು ಸುರಿದಂಗೆ ಎಂಬ ಗಾದೆ ಮಾತು ಉರಿ ಹೆಚ್ಚಾಗುವುದನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.
ಪ್ರ : ಆ ಮುಂಡೆಗೆ ತಲೆ ತರೆದು ಉಪ್ಪು ಹುಯ್ಯದಿದ್ರೆ ನಾನು ಉಪ್ಪುರಗುಲದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದೋಳೆ ಅಲ್ಲ.
೧೩೫೯. ತಲೆ ತೊಳೆದುಕೊಳ್ಳು = ಮುಕ್ತವಾಗು, ಬಿಡುಗಡೆ ಹೊಂದು
(ತೊಳೆದುಕೊಳ್ಳು = ಸ್ನಾನ ಮಾಡು)
ಪ್ರ : ಅವರ ಎಲ್ಲ ತಲರೆತಂಟೆ ಇವತ್ತು ಪೈಸಲ್ ಆದದ್ದರಿಂದ, ತಲೆ ತೊಳೆದುಕೊಂಡಂತಾಯ್ತು
೧೩೬೦. ತಲೆದಡವು = ತಲೆ ಸವರು, ನೇವರಿಸು
(ತಲೆದಡವು.< ತಲೆ + ತಡವು)
ಪ್ರ : ತಲೆದಡವಿ ಬುದ್ಧಿ ಹೇಳೋಕೆ ಇ‌ನ್ನೂ ಎಳೆಹುಡುಗನಾ?
೧೩೬೧. ತಲೆ ನುಣ್ಣಗೆ ಮಾಡು = ಬೋಳಿಸು
ಪ್ರ : ಕ್ರಾಪ್ ಮಾಡಯ್ಯ ಅಂದರೆ ಅವನು ತಲೆ ನುಣ್ಣಗೆ ಮಾಡಿಬಿಟ್ಟ
೧೩೬೨. ತಲೆ ನೆಲಕ್ಕೆ ಹಾಕು = ಮಲಗು
ಪ್ರ : ನಿನ್ನೆಯಿಂದ ತಲೆ ನೆಲಕ್ಕೆ ಹಾಕೋಕೆ ಆಗಿಲ್ಲ.
೧೩೬೩. ತಲೆ ಪೋಟು ಬರು = ತಲೆ ನೋವು ಬರು
(ಪೋಟು = ನೋವು, ಸಿಡಿತ)
ಪ್ರ : ತಲೆ ಪೋಟು ಬಂದು ಬಾಯಿ ಬಾಯಿ ಬಡ್ಕೊಳ್ಳೋಂಗೆ ಆಗಿದೆ.
೧೩೬೪. ತಲೆಬಾಲ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲದೆ ಮಾತಾಡು = ಹಿಂದು ಮುಂದು ತಿಳಿಯದೆ ಮಾತಾಡು
ಪ್ರ : ಎಂದೂ ತಲೆಬಾಲ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲದೆ ಮಧ್ಯಸ್ತಿಕೆ ಮಾತಾಡೋಕೆ ಹೋಗಬಾರ್ದು
೧೩೬೫. ತಲೆ ಬುಡ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲದಿರು = ಸಮಸ್ಯೆಯ ಪೂರ್ಣ ಅರಿವಿಲ್ಲದಿರು
ಪ್ರ : ತಲೆಬುಡ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲದೆ ಬಡಬಡ ಮಾತಾಡಿದ್ರೆ ಪ್ರಯೋಜನವೇನು?
೧೩೬೬. ತಲೆ ಮೇಲೆ ಹೊತ್ಕೊಂಡು ಮೆರೆಸು = ಉತ್ಸವ ಮೂರ್ತಿಯನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿ ಮೆರೆಸು, ಪ್ರಶಂಸಿಸು, ಅತಿ ಮುದ್ದು ಮಾಡು
ಪ್ರ : ತಲೆ ಮೇಲೆ ಹೊತ್ಕೊಂಡು ಮೆರೆಸಿ ಮೆರೆಸಿ, ಮಗ ಕೆಟ್ಟು ಕೆರ ಹಿಡಿದು ಹೋದ
೧೩೬೭. ತಲೆ ಮೇಲೆ ಅಕ್ಕಿ ಕಾಳು ಹಾಕು = ಮದುವೆ ಮಾಡು
(ಅಕ್ಕಿಕಾಳು = ಅಕ್ಷತೆ)
ಪ್ರ : ಮಗನ ತಲೆ ಮೇಲೆ ಅಕ್ಕಿ ಕಾಳು ಹಾಕೋ ಭಾಗ್ಯ ಹೋಗಿ, ಬಾಯಿಗೆ ಅಕ್ಕಿ ಕಾಳು ಹಾಕೋ ದೌರ್ಭಾಗ್ಯ ದೇವರು ಕೊಟ್ಟ.
೧೩೬೮. ತಲೆ ಮೇಲೆ ಕೈ ಇಡು = ಭಸ್ಮ ಮಾಡು, ಹಾಳು ಮಾಡು
ಭಸ್ಮಾಸುರನ ಕಥಾ ಹಿನ್ನೆಲೆಯ ನುಡಿಗಟ್ಟಿದು.
ಪ್ರ : ಇನ್ನೊಬ್ಬರ ತಲೆ ಮೇಲೆ ಕೈ ಇಡೋಕೆ ಹೋಗಬಾರ್ದು, ಅದು ನಮಗೇ ತಿರುಗುಬಾಣವಾಗ್ತದೆ.
೧೩೬೯. ತಲೆ ಮೇಲೆ ಕೈ ಹೊತ್ಕೊಂಡು ಕೂರು = ನಿರಾಶನಾಗಿ ಕೂಡು, ನಿಷ್ಕ್ರಿಯನಾಗಿ ಕೂಡು
ಪ್ರ : ಏನು ಮಾಡಬೇಕು ಅಂತ ತೋಚದೆ, ತಲೆ ಮೇಲೆ ಕೈ ಹೊತ್ಕೊಂಡು ಕೂತವ್ನೆ
೧೩೭೦. ತಲೆ ಮೇಲೆ ಗೂಬೆ ಕೂಡಿಸು = ಅಪವಾದ ಹೊರಿಸು
ಗೂಬೆ ಅಪಶುಕುನದ ಪಕ್ಷಿ ಎಂದು ಜನಪದರ ನಂಬಿಕೆ. ಅದು ‘ಗುಗ್ಗೂಗು’ ಎಂದು ಕೂಗಿದರೆ ‘ಗುದ್ದಲಿ ಮಂಕರಿ ತತ್ತ’ ಎಂದು ಅದರ ಅರ್ಥ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಅಂದರೆ ಸಾವು ನಿಶ್ಚಿತ, ಸಮಾಧಿ ತೋಡಲು ಗುದ್ದಲಿ ಮಂಕರಿ ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಿ ಎಂದು ಆ ಮಾತಿನ ಧ್ವನಿ ಎಂದು ಅವರ ನಿಲುವು.
ಪ್ರ : ವಿನಾಕಾರಣ ಒಬ್ಬರ ತಲೆ ಮೇಲೆ ಗೂಬೆ ಕೂರಿಸಬಾರದು, ಅದು ಸದಭಿರುಚಿಯಲ್ಲ
೧೩೭೧. ತಲೆ ಮೇಲೆ ಚಪ್ಪಡಿ ಎಳೆ = ಕೆಡಕು ಮಾಡು, ಸಾಯಿಸು
ಪ್ರ : ಇನ್ನೊಬ್ಬರ ತಲೆ ಮೇಲೆ ಚಪ್ಪಡಿ ಎಳೆದು, ಇವನು ಗೂಟ ಹುಯ್ಸಿಕೊಂಡು ಇಲ್ಲೇ ಇರ್ತಾನ?
೧೩೭೨. ತಲೆ ಮೇಲೆ ಜೀರಿಗೆ ಬೆಲ್ಲ ಹಾಕು = ಶುಭ ಕೋರು, ಮದುವೆ ಮಾಡು
ಪ್ರ : ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬದುಕಿ ಅಂತ ತಲೆ ಮೇಲೆ ಜೀರಿಗೆ ಬೆಲ್ಲ ಹಾಕೋದು ಬಿಟ್ಟು, ಹಿಂಗೆ ಜೀವಕ್ಕೆ ಜೀರಿಗೆ ಅರೆಯಬಾರ್ದು
೧೩೭೩. ತಲೆ ಮೇಲೆ ತಲೆ ಬೀಳು = ಸಾಲು ಹೆಣ ಮಗಲು
ಪ್ರ : ಇದರಿಂದ ತಲೆ ಮೇಲೆ ತಲೆ ಬಿದ್ರೂ, ನಾನಂತು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಸರಿಯಲ್ಲ
೧೩೭೪. ತಲೆ ಮೇಲೆ ದೀಪ ಹಚ್ಚು = ಆಳಾಗಿಸು, ತೊತ್ತಾಗಿಸು
ಹಿಂದೆ ದೇವರ ಮೆರವಣಿಗೆಗೆ, ಮದುವೆಯಾದ ಹೆಣ್ಣುಗಂಡುಗಳ ಮೆರವಣಿಗೆಗೆ ಆಳು ಮಕ್ಕಳ ತಲೆ ಮೇಲೆ ದೀಪ ಹಚ್ಚಿ ದುಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ದುಷ್ಟಪದ್ಧತಿ ಇದ್ದಿರಬೇಕು, ಈಗ ನಿರ್ಗತಿಕರ ತಲೆ ಮೇಲೆ ಪೆಟ್ರೋಮ್ಯಾಕ್ಸ್ ಹೊರಿಸುವಂತೆ. ಅಂಥ ಪದ್ಧತಿಯ ಪಳೆಯುಳಿಕೆ ಈ ನುಡಿಗಟ್ಟು.
ಪ್ರ : ನಿನ್ನ ತಲೆ ಮೇಲೆ ದೀಪ ಹಚ್ಚಿ ನಿಲ್ಲಿಸ್ತೀನಿ, ತಿಳಕೋ
೧೩೭೫. ತಲೆ ಮೇಲೆ ಮೆಣಸು ಅರೆ = ಹಿಂಸಿಸು.
ಹಸೆಕಲ್ಲಿನ (< ಹಾಸುಗಲ್ಲು) ಮೇಲೆ ಮೆಣಸಿಟ್ಟು ಗುಂಡುಕಲ್ಲಿನಿಂದ ಜಜ್ಜಿ ಅರೆಯುವ ವಾಡಿಕೆಯುಂಟು. ಆ ಹಿನ್ನೆಲೆಯ ನುಡಗಟ್ಟಿದು.
ಪ್ರ : ಸೊಸೆಯರ ತಲೆ ಮೇಲೆ ಮೆಣಸು ಅರೆಯೋ ಅತ್ತೆಯರೇ ಜಾಸ್ತಿ
೧೩೭೬. ತಲೆ ಮೇಲೆ ಮೆಟ್ಟಿ ಹೋಗುವಂಥದನ್ನು ತರು = ಇನ್ನೂ ಉತ್ತಮವಾದುದನ್ನು ತರು
ಪ್ರ : ಅವನ ಹೋರಿ ತಲೆ ಮೇಲೆ ಮೆಟ್ಟಿ ಹೋಗುವಂಥ ಹೋರಿಯನ್ನು ನಾನು ತರ್ತೇನೆ
೧೩೭೭. ತಲೆ ಮೇಲೆ ಮೊಟ್ಟು = ತಲೆ ಮೇಲೆ ಕುಕ್ಕು, ಹೊಡಿ
(ಮೊಟ್ಟು = ಮಡಿಸಿದ ಬೆರುಳುಗಳ ಗಣ್ಣಿನಿಂದ ಬಡಿ)
ಪ್ರ : ತಲೆ ಮೇಲೆ ನಾಲ್ಕು ಮೊಟ್ಟು, ಸುಮ್ಮನಾಗ್ತಾನೆ.
೧೩೭೮. ತಲೆ ಮೇಲೆ ಮೊಳೆ ಹೊಡಿಸಿಕೊಂಡಿರು = ಶಾಶ್ವತವಾಗಿರು
ಪ್ರ : ಎಲ್ಲರೂ ಸಾಯೋರೆ, ನೀನೇನು ತಲೆ ಮೇಲೆ ಮೊಳೆ ಹೊಡೆಸಿಕೊಂಡು ಇರ್ತೀಯಾ?
೧೩೭೯. ತಲೆ ಮೇಲೆ ಸಾಸೇವು ಹಾಕು = ಮದುವೆ ಮಾಡು
(ಸಾಸೇವು < ಸೇಸೇವು < ಸೇಸೆ < ಶೇಷೆ = ಅಕ್ಷತೆ, ಅಕ್ಕಿಕಾಳು)
ಪ್ರ : ನನ್ನ ಬಾಳೇವು ಬರಿದಾದ್ರೂ ಚಿಂತೆ ಇಲ್ಲ, ಆ ಹುಡುಗಿ ತಲೆ ಮೇಲೆ ಸಾಸೇವು ಹಾಕಿಬಿಟ್ರೆ ಸಾಕು
೧೩೮೦. ತಲೆ ಮೇಲೆ ಹಾಕು = ಜವಾಬ್ದಾರಿ ಹೊರಿಸು
ಪ್ರ : ಅವನ ಮದುವೆ ಮಾಡೋದನ್ನೂ ನನ್ನ ತಲೆ ಮೇಲೆ ಹಾಕಿದರು
೧೩೮೧. ತಲೆ ಮೇಲೆ ಹೊಡೆಯುವಂತಿರು = ಉತ್ತಮವಾಗಿರು
ಪ್ರ : ಆ ಊರಿನಲ್ಲಿ ನೋಡಿದ ಹೆಣ್ಣಿನ ತಲೆ ಮೇಲೆ ಹೊಡಿಯೋ ಹಂಗಿದೆ ಈ ಊರಿನ ಹೆಣ್ಣು
೧೩೮೨. ತಲೆಗೆ ಪಾಪೋಸು ಕೇಳು = ಬುದ್ಧಿ ಬಾರೀಕು ಇಲ್ಲದೆ ಮನಸೇಚ್ಛೆ ಮೆರೆ
(ಪಾಪೋಸು < ಪಾಪಾಸು = ಚಪ್ಪಲಿ)
ಪ್ರ : ಎಲ್ಲರೂ ಕಾಲಿಗೆ ಕೇಳಿದರೆ, ಇವನು ತಲೆಗೆ ಪಾಪೋಸು ಕೇಳ್ತಾನೆ.
೧೩೮೩. ತಲೆಯೊಳಗಿನ ಹುಳ ಸತ್ತು ಹೋಗು = ಸಾಕುಸಾಕಾಗು, ಹೆಣಗಿ ಸುಸ್ತಾಗು
ಪ್ರ : ಎದ್ದರೆ ಬಿದ್ದರೆ ಇವರ ಜಗಳ ತೀರಿಸೋದ್ರಲ್ಲೇ ನನ್ನ ತಲೆಯೊಳಗಿನ ಹುಳ ಸತ್ತು ಹೋದವು
೧೩೮೪. ತಲೆಯೊಳಗಿನ ಹುಳ ಕೆರಳಿಕೊಳ್ಳು = ರೋಷ ಉಕ್ಕು
ಟಗರುಗಳ ತಲೆಯಲ್ಲಿ ಹುಳ ಕೆರಳಿಕೊಂಡರೆ ರಕ್ತ ಸೋರುವುದನ್ನೂ ಲೆಕ್ಕಿಸದೆ ಡಿಕ್ಕಿ ಹೊಡೆಯುತ್ತವೆ ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆಯುಂಟು. ಆ ಹಿನ್ನೆಲೆ ಈ ನುಡಿಗಟ್ಟಿಗೆ ಮೂಲ.
ಪ್ರ : ನನ್ನ ತಲೆಯೊಳಗಿನ ಹುಳ ಕೆರಳಿಕೊಂಡ್ರೆ, ಯಾರಿಗೆ ಏನು ಮಾಡ್ತೀನಿ ಅಂತ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ.
೧೩೮೫. ತಲೆ ಸವರು = ಹು‌ನ್ನಾರು ಮಾಡು, ಪೂಸಿ ಮಾಡು
ಪ್ರ : ಹೆಂಗೋ ಅವನ ತಲೆ ಸವರಿ ಸವರೀ, ಮನೇನ ತನ್ನ ಹೆಸರಿಗೆ ಬರೆಸಿಕೊಂಡು ಬಿಟ್ಟ ನೋಡು.
೧೩೮೬. ತಲೆ ಸೀಯು = ಕೊಲ್ಲು, ಸಾಯಿಸು
(ಸೀಯು = ಒಣಗು, ಕರಿಕಾಗು, ಸುಡು) ಮಾಂಸಾಹಾರಿಗಳು ಕಡಿದ ಕುರಿ ಅಥವಾ ಮೇಕೆಯ ಮಾಂಸವನ್ನು ಅಂದೇ ಬೇಯಿಸಕೊಂಡು ತಿಂದರೂ ತಲೆ ಮತ್ತು ಕಾಲುಗಳನ್ನು ಬೆಂಕಿಯಲ್ಲಿ ಸೀದು ಇಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ಹಾಗೆ ಬೆಂಕಿಯಲ್ಲಿ ಸೀಯುವುದರಿಂದ ಅದು ಅನೇಕ ದಿನ ಮಡಗಿದರೂ ಕೆಡುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಮಾಂಸವನ್ನು ಹಾಗೆ ಮಡಗಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ, ಅದು ಬೇಗ ಕೆಡುತ್ತದೆ. ಅನ್ನ ಸೀದು ಹೋಗಿದೆ ಎಂಬಲ್ಲಿ ಸೀದು ಶಬ್ದದ ಧಾತು ಸೀಯು ಎಂಬುದೇ ಆಗಿದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.
ಪ್ರ : ಇಷ್ಟು ದಿನ ಎಲ್ಲಿ ಹಾಳಾಗಿ ಹೋಗಿದ್ದೋ, ನಿನ್ನ ತಲೆ ಸೀಯ !
೧೩೮೭. ತಲೆ ಹಾಕು = ಪ್ರವೇಶಿಸು, ನಡುವೆ ಬಾಯಿ ಹಾಕು
ಪ್ರ : ಸಂಬಂಧಪಡದ ವಿಷಯಕ್ಕೆ ಎಂದೂ ತಲೆ ಹಾಕಬಾರ್ದು
೧೩೮೮. ತಲೆ ಹಿಡಿ = ಸಿರ್‌ಪಕಡು ಕೆಲಸ ಮಾಡು
ಪ್ರ : ನನ್ನ ಪ್ರಾಣ ಹೋದರೂ ಇಂಥ ತಲೆ ಹಿಡಿಯೋ ಕೆಲಸ ಮಾಡಲ್ಲ
೧೩೮೯. ತಲೆ ಹುಯ್ಯಿ = ಪ್ರಾಣ ತೆಗೆ, ತಲೆ ಒಡೆ
ಪ್ರ : ಮೊಲೆಗೆ ಕೈ ಹಾಕ್ತಾನಲ್ಲ, ಇವನ ತಲೆ ಹುಯ್ಯಾ !
೧೩೯೦. ತಳ ಊರು = ತಂಗು, ಬೇರು ಬಿಡು
(ತಳ < ಸ್ಥಳ = ನೆಲೆ)
ಪ್ರ : ನೀರು ನೆಳ್ಳು ಇರೋಕಡೆ ತಳ ಊರೋರು ಯಾರು ಅಂದ್ರೆ ಹಾರುವರು.
೧೩೯೧. ತಳ ಬುಡ ಕೇಳು = ಮೂಲವನ್ನು ವಿಚಾರಿಸು
(ತಳ = ಸ್ಥಳ, ಬುಡ = ವಂಶ, ಕುಲ)
ಪ್ರ : ನೀನು ತಳಬುಡನೆಲ್ಲ ಕೇಳಬೇಡ, ಆ ಎಲ್ಲ ಕಣಿ ಹೇಳೋಕೆ ನಾನು ತಯಾರಿಲ್ಲ
೧೩೯೨. ತಳಕಳಕು ಮಾಡು = ಮೋಸ ಮಾಡು
(ತಳಕಳಕು < ಥಳುಕುಪಳಕು = ವಂಚನೆ)
ಪ್ರ : ಅಂತೂ ತಳಕಳಕು ಮಾಡಿ ತಮಾಮ್ ಆಸ್ತಿ ಹೊಡೆದುಬಿಟ್ಟ
೧೩೯೩. ತಳ ಕಾಣಿಸು = ಮೂಲ ಶೋಧಿಸು
(ತಳ = ಮೂಲ, ಉಗಮಸ್ಥಾನ)
ಪ್ರ : ಸಮಸ್ಯೆಯ ತಳ ಕಾಣಿಸಿದಾಗಲೇ ಅದರ ಕೊನೆಗಾಣಿಸಲು ಸಾಧ್ಯ
೧೩೯೪. ತಳ್ಳಾಗು = ಒಣಗಿ ಹೋಗು, ವಯಸ್ಸಾಗು
(ತಳ್ಳು.< ತಳಲ್ = ಒಣಗಿದ ಕಾಯಿ)
ಪ್ರ : ಆ ತಳ್ಳಾದ ಹುಡುಗೀನ ತಂದು ಈ ಎಳೆ ಹುಡುಗನಿಗೆ ಕಟ್ತೀರಾ?
೧೩೯೫. ತಾಟಿಪೋಟಿ ಮಾಡು = ತೇಪೆ ಹಾಕು, ಬಂಗಬಡತನದಲ್ಲಿ ಕಾಲ ಹಾಕು
ಪ್ರ : ಹೆಂಗೋ ತಾಟಿಪೋಟಿ ಮಾಡಿ ನಿಭಾಯಿಸ್ತಾ ಇದ್ದೀನಿ
೧೩೯೬. ತಾಟುಯ್ಯು = ಇತ್ತಿಂದತ್ತ ಅತ್ತಿಂದಿತ್ತ ತಿರುಗು, ಹೊಯ್ದಾಡು, ತುಳಿದಾಡು
ಪ್ರ : ದನಗಳು ಹೊಟ್ಟೆಗಿಲ್ಲದೆ ತಾಟುಯ್ತಾ ಅವೆ
೧೩೯೭. ತಾಬಂದಿಗೆ ತರು = ಹಿಡಿತಕ್ಕೆ ತರು
(ತಾಬಂದು < ತಹಬಂದು = ಅಂಕೆ, ಹಿಡಿತ)
ಪ್ರ : ದೇವರ ದಯದಿಂದ ಎಲ್ಲ ತಾಬಂದಿಗೆ ತಂದೆ
೧೩೯೮. ತಾರಮ್ಮಯ್ಯನ್ನ ಹೇಳು = ಈಗ ಬಾ, ಆಗ ಬಾ, ಹೋಗಿ ಬಾ ಎನ್ನು
ಪ್ರ : ಅವನು ತಾರಮ್ಮಯ್ಯನ್ನ ಹೇಳ್ತಾನೆ ಅಂತ ಮೊದಲೇ ನನಗೆ ಗೊತ್ತಿತ್ತು
೧೩೯೯. ತಾರಾತಿಗಡಿ ಮಾಡು = ಏರುಪೇರು ಮಾಡು, ಮೋಸ ಮಾಡು
(ತಾರಾತಿಗಡಿ < ತಾರಾ + ತಿಕ್ಕಡಿ < ತಾರಾ + ತಕ್ಕಡಿ) ತಕ್ಕಡಿಯನ್ನು ಏರುಪೇರು ಮಾಡಿ ವಂಚಿಸುವ ವ್ಯಾಪಾರ ವೃತ್ತಿಯ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಮೂಡಿದ್ದು ಈ ನುಡಿಗಟ್ಟು.
ಪ್ರ : ತಾರಾತಿಗಡಿ ಮಾಡೋದು ಬಿಟ್ಟು ನೇರವಾಗಿ ಅಳತೆ ಮಾಡಿಕೊಡಿ, ಇಲ್ಲ, ಬಿಡಿ.
೧೪೦೦. ತಾರಿಗೆ ಬಾರಿಗೆ ಅಡಕು = ಅಡ್ಡದಿಡ್ಡಿ ಎಸೆ, ಅಸ್ತವ್ಯಸ್ತವಾಗಿ ಹಾಕು
ಪ್ರ : ನೇರವಾಗಿ ಹಾಕದೆ ಹಿಂಗೆ ತಾರಿಗೆ ಬಾರಿಗೆ ಹಾಕಿದರೆ ಮನೆ ನೇರುಪ್ಪಾಗಿರ್ತದ?
೧೪೦೧. ತಾರಿ ಹೋಗು = ಒಣಗಿ ಹೋಗು, ಬಾಡಿ ಹೋಗು
(ತಾರು = ಒಣಗು)
ಪ್ರ : ಬಿಸಿಲ ಝಳಕ್ಕೆ ಎಳೆ ಮಗುರು ತಾರಿ ಹೋದುವು.
೧೪೦೨. ತಾವಿಗೆ ಬರು = ತೆಳ್ಳಗಾಗು, ನಿರ್ಗತಿಕರಾಗು
(ತಾವು < ಠಾವು = ವಾಸಸ್ಥಳ) ವ್ಯವಸಾಯ ಕ್ಷೇತ್ರವನ್ನೆಲ್ಲ ಮಾರಿಕೊಂಡು ತಿಂದು ಈಗ ವಾಸಸ್ಥಳ (ಮನೆ) ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ಮಾತ್ರ ಸೀಮಿತರಾಗಿದ್ದಾರೆ ಎಂಬ ಭಾವ ಅಡಕವಾಗಿದೆ.
ಪ್ರ : ಹೊಲಗದ್ದೆ ಎಲ್ಲ ಮಾರ್ಕೊಂಡು ಕೇರ್ಕೊಂಡು ದರ್ಬಾರು ಮಾಡೋಕೆ ಹತ್ತಿದಾಗಲೇ ನಾನು ಅಂದ್ಕೊಂಡೆ, ಇವರು ಇಷ್ಟ್ರಲ್ಲೇ ವಾಲಾಡಿ ವಾಲೆ ಪಾಲಾಗಿ ತಾವಿಗೆ ಬರ್ತಾರೆ ಅಂತ
೧೪೦೩. ತಾಳ ತಪ್ಪು = ಹೊಂದಾಣಿಕೆ ತಪ್ಪು, ವಿರಸ ಉಂಟಾಗು
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತಾಳ ತಪ್ಪಿದ ಬಾಳು, ತಾಳಲಾರದ ಗೋಳು
೧೪೦೪. ತಾಳ ಹಾಕು = ರೊಟ್ಟಿ ಹಾಕು
(ತಾಳ = ರೊಟ್ಟಿ)
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತಾಳ ಹಾಕಿ ತಾವಿಗೆ ಬಂದರು
೧೪೦೫. ತಾಳಕ್ಕೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಕುಣಿ = ಹೇಳಿದಂತೆ ಕೇಳು, ಕೈಗೊಂಬೆಯಾಗು
ಪ್ರ : ತಾಳಕ್ಕೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಕುಣೀದಿದ್ರೆ, ಈ ಮನೇಲಿ ಯಾರನ್ನೂ ಬಾಳಗೊಡಲ್ಲ
೧೪೦೬. ತಾಳಿಕೆ ಬರು = ಬಾಳಿಕೆ ಬರು
(ತಾಳಿಕೆ = ತಡೆತ, ಹೆಚ್ಚು ಕಾಲ ಬಾಳುವ ಸತ್ತ್ವ)
ಪ್ರ : ಬಟ್ಟೆ ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿದೆ, ಚೆನ್ನಾಗಿ ತಾಳಿಕೆ ಬರ್ತದೆ
೧೪೦೭. ತಾಳು ಹಿಡಿದು ಮಾತನಾಡು = ಸಮಸ್ಯೆಯ ಮೂಲ ತಿಳಿದು ಮಾತನಾಡು
(ತಾಳು = ಬುಡ, ಮೂಲ)
ಪ್ರ : ವ್ಯಾಜ್ಯ ತೀರ್ಮಾನ ಆಗೋದು ತಾಳು ಹಿಡಿದು ಮಾತಾಡಿದಾಗಲೇ
೧೪೦೮. ತಾಳೆ ಹಾಕು = ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡು
ಪ್ರ : ಅದ್ಕೂ ಇದ್ಕೂ ತಾಳೆ ಹಾಕಿ ನೋಡಿದಾಗ, ಇದು ಅದಕ್ಕಿಂತ ಮೇಳು ಅನ್ನಿಸ್ತದೆ.
೧೪೦೯. ತ್ವಾಕೆ ಮುರಿ = ಬಾಲ ನುಲಿಚು, ಬಾಲ ಕತ್ತರಿಸು
(ತ್ವಾಕೆ < ತೋಕೆ = ಬಾಲ)
ಪ್ರ : ಅವನ್ನ ಸುಮ್ನೆ ಬಿಡಲ್ಲ, ತ್ವಾಕೆ ಮುರಿದು ಗ್ವಾಕೆ ಹಿಸಕ್ತೀನಿ
೧೪೧೦. ತ್ಯಾಪೆ ಬಾಳು ನಡೆಸು = ಭಂಗದ ಬದುಕು ನಡೆಸು
(ತ್ಯಾಪೆ , ತೇಪೆ)
ಪ್ರ :ತ್ಯಾಪೆ ಬಾಳು ನಡೆಸಿ ನಮಗೂ ಸಾಕು ಸಾಕಾಗಿದೆ.
೧೪೧೧. ತ್ಯಾಪೆ ಹಚ್ಚು = ಚಾಡಿ ಹೇಳು
ಪ್ರ :ತ್ಯಾಪೆ ಹಚ್ಚೋ ಜನ ಮನೆ ದೀಪ ಹಚ್ತಾರ ? ಆರಿಸ್ತಾರೆ.
೧೪೧೨. ತ್ಯಾಪೆ ಹತ್ತಿ ಬರು = ಚೆಲ್ಲು ಬಿದ್ದು ಬರು
(ತ್ಯಾಪೆ < ತಾಪೆ < ತಾಪು = ಹಾಡು ಕುಣಿ-ತ-ಗ-ಳ ಕೂಟ-ದ ವೇಶ್ಯಾ – ವಾ-ಟಿ-ಕೆ)
ಪ್ರ : ತ್ಯಾಪೆ ಹತ್ತಿ ಬಂದೋಳು ಯಾತಕ್ಕೆ ಹೇಸ್ತಾಳೆ?
೧೪೧೩. ತ್ಯಾರಕಾರನಂಗೆ ಬರು = ಕೆಲಸಕಾರ್ಯ ಮಾಡದೆ ಉಣ್ಣಲು ಜರ್ಬಿನಿಂದ ಬರು
(ತ್ಯಾರಕಾರ < ತೆರಕಾರ = ಬಾಕಿ ವಸೂಲಿಗಾರ)
ಪ್ರ : ಕೆಲಸ ಕಾರ್ಯ ಮಾಡದೆ, ಇರೋದು ಇಲ್ಲದ್ದು ನೋಡದೆ, ತ್ಯಾರಕಾರನಂಗೆ ಊಟದ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಬಂದು ಬಿಟ್ರೆ ಎಲ್ಲಿಂದ ತಂದಿಕ್ಕಲಿ ನಾನು ?
೧೪೧೪. ತ್ಯಾವೆ ತೆರು = ದರ್ದು ಪೂರೈಸು, ತೆರಿಗೆ ಪಾವತಿ ಮಾಡು
(ತ್ಯಾವೆ < ತೀರ್ವೆ = ಸುಂಕ)
ಪ್ರ : ನಾನಿರೋದು ಎಲ್ಲರ ತ್ಯಾವೆ ತೆರೋಕಲ್ಲ
೧೪೧೫. ತ್ಯಾವೆ ತಳ್ಳು = ಅರೆಕೊರೆ ತುಂಬು, ನಷ್ಟ ಭರಿಸು
(ತ್ಯಾವೆ < ತ್ಯಾಮೆ < ತೇಮೆ < ತೇಮಾನ < ತೇಯ್ಮಾನ (ತ) =ನಷ್ಟ) ಚಿನ್ನದ ಅಂಗಡಿಯ ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳು, ಚಿನ್ನಾಭರಣ ಮಾಡುವವರು ಚಿನ್ನವನ್ನು ಒರೆಗಲ್ಲಿಗೆ ಉಜ್ಜಿ ನೋಡುವಾಗ, ಒಡವೆಗಳನ್ನು ಮಾಡುವಾಗ ಸಂಭವಿಸುವ ಅರೆಕೊರೆಗಳಿಗಾಗಿ ‘ತೇಮಾನದ ಖರ್ಚು’ ಎಂದು ಹಾಕುತ್ತಾರೆ. ಆ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಮೂಡಿದ ನುಡಿಗಟ್ಟು ಇದು
ಪ್ರ : ಎಲ್ಲರ ತ್ಯಾವೆ ತಳ್ಳಿ ತಳ್ಳೀ ನಾನು ತೆಳ್ಳಗಾದೆ.
೧೪೧೬. ತ್ಯಾವೆ ಮಾಡು = ಸೇವೆ ಮಾಡು
(ತ್ಯಾವೆ < ತೇವೆ < ಸೇವೆ = ಕೈಂಕರ್ಯ)
ಪ್ರ : ಕಂಡೋರ ತ್ಯಾವೆ ಮಾಡಿ ಮಾಡಿ, ಕುಂಡೀಲಿ ತೆವಳೋ ಗತಿ ಬಂತು.
೧೪೧೭. ತಿಕ ಜನಿ = ಭೇದಿಯಾಗು
(ಜನಿ < ಜಿನಿ < ಜಿನುಗು = ಸ್ರವಿಸು)
ಪ್ರ : ಮಕದ ಮ್ಯಾಲೆ ಹೊಡೆದರೆ ತಿಕದಾಗ ಜನೀಬೇಕು, ಹಂಗೆ ಹೊಡೀತಿನಿ.
೧೪೧೮. ತಿಕ ಮಕ ತಿಳೀದೆ ಮಾತಾಡು = ತಲೆಬಾಲ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲದೆ ಮಾತಾಡು, ವಿವೇ-ಚ-ನೆ- ಇಲ್ಲ-ದೆ ಮಾತಾ-ಡು
ಪ್ರ : ತಿಕಮಕ ತಿಳೀದೆ ಮಾತಾಡೋನ್ನ ಮಧ್ಯಸ್ಥಗಾರನನ್ನಾಗಿ ಕರೆಯೋದುಂಟ?
೧೪೧೯. ತಿಕ ಮೇಲಕ್ಕೆ ಹೋಗು = ಅಹಂಕಾರ ಹೆಚ್ಚಾಗು, ಪ್ರತಿಷ್ಠೆ ಅಧಿಕವಾಗು
ಪ್ರ : ಹೋಗಲಿ ಪಾಪ ಅಂತ ನಾವು ಸುಮ್ಮನೆ ಇದ್ರೆ, ಅಣ್ಣನ ತಿಕ ಮೇಲಕ್ಕೆ ಹೋಯ್ತು
೧೪೨೦. ತಿಕ್ಕತಿಕ್ಕಲಾಗಿ ಮಾತಾಡು = ಹುಚ್ಚು ಹುಚ್ಚು ಮಾತಾಡು
(ತಿಕ್ಕತಿಕ್ಕಲು < ತಿಕ್ಕಲು + ತಿಕ್ಕಲು = ಐಲುಪೈಲು, ಹುಚ್ಚು)
ಪ್ರ : ಏನೇನೋ ತಿಕ್ಕತಿಕ್ಕಲಾಗಿ ಮಾತಾಡಿದಾಗ, ಸುತ್ತಮುತ್ತ ಇದ್ದ ಜನ ಸರಿಯಾಗಿ ಇಕ್ಕಿದರು.
೧೪೨೧. ತಿಕ್ಕಾಟವಾಗು = ಘರ್ಷಣೆಯಾಗು ಜಗಳವಾಗು
ಪ್ರ : ತಿಕ್ಕಾಟ ಕಿತ್ತಾಟ ಮನೆ ಹೊರಗೂ ಇದ್ದದ್ದೆ, ಮನೆ ಒಳಗೂ ಇದ್ದದ್ದೆ.
೧೪೨೨. ತಿಗ ನೆಕ್ಕೊಂಡಿರು = ನಾಯಿಯಂತೆ ಮೂಸಿಕೊಂಡಿರು, ಹೇಳಿದಂತೆ ಕೇಳಿಕೊಂಡಿರು
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ಗತಿಗೆಟ್ಟೆನಲ್ಲೊ ಭಾವ ಅಂದಿದ್ಕೆ
ತಿಗನೆಕ್ಕೆ ನಾದಿನಿ ಅಂದ್ನಂತೆ
೧೪೨೩. ತಿಗ ಬಡಿದುಕೊಳ್ಳು = ಅಪಹಾಸ್ಯ ಮಾಡು
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ಬದುಕಿದರೆ ಬಾಯಿ ಬಡ್ಕೊಂತಾರೆ
ಕೆಟ್ಟರೆ ತಿಗ ಬಡ್ಕೊಂತಾರೆ
೧೪೨೪. ತಿಗವೆಲ್ಲ ಬಾಯ್ಮಾಡು = ಹೆಚ್ಚು ಮಾತಾಡು, ತಲೆಹುಳಕ ನಾಯಂತೆ ಬೊಗಳುತ್ತಿರು
ಪ್ರ : ಅವನು ನನ್ನ ಬಿಟ್ರೆ ಇನ್ನಿಲ್ಲ ಅನ್ನೋಂಗೆ, ತಿಗವೆಲ್ಲ ಬಾಯ್ಮಾಡ್ತಾನೆ.
೧೪೨೫. ತಿಗ ಹರಿದು ಊರು ಬಾಗ್ಲಾಗು = ತಡೆದುಕೊಳ್ಳಲಾರದಷ್ಟು ತಾಪತ್ರಯಕ್ಕೆ ಸಿಕ್ಕು
ಪ್ರ : ನಂದೇ ನಂಗೆ ತಿಗ ಹರಿದು ಊರು ಬಾಗ್ಲಾಗಿದೆ, ಬೇರೆಯವರದು ಕಟ್ಕೊಂಡೇನು?
೧೪೨೬. ತಿಗೀಟು ಕೊಡು = ಎತ್ತಂಗಡಿ ಮಾಡು, ಜಾಗ ಬಿಡಿಸು
(ತಿಗೀಟು < ತಿಕೀಟು < Ticket = ಪರವಾನಿಗೆಯ ಚೀಟಿ)
ಪ್ರ : ಇಲ್ಲಿಂದ ಅವನಿಗೆ ತಿಗೀಟು ಕೊಟ್ಟಾಯ್ತು
೧೪೨೭. ತಿಗೀಟು ತಗೊಳ್ಳು = ಮರಣ ಹೊಂದು
(ತಗೊಳ್ಳು < ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳು)
ಪ್ರ : ತಿಗೀಟು ತಗೊಂಡವನ ಹೆಸರು ಓಟುದಾರರ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿದೆ, ಹೇಗಿದೆ ತಮಾಷೆ !
೧೪೨೮. ತಿಗುಡೆಬ್ಬು = ಚರ್ಮ ಸುಲಿ, -ಶಿ-ಕ್ಷಿ-ಸು,
(ತಿಗುಡು = ಮರದ ಸಿಪ್ಪೆ, ತೊಗಟೆ)
ಪ್ರ : ಅಗಡು ದನಾನೂ ಅಷ್ಟೆ, ಅಗಡು ಜನಾನೂ ಅಷ್ಟೆ, ತಿಗುಡೆಬ್ಬಿದಾಗಲೇ ಸುಮ್ಮನಾಗೋದು
೧೪೨೯. ತಿಗುಳ ಮಾತಾಡು = ಅರ್ಥವಾಗದ ಅರ-ವು(ತಮಿ-ಳು) ಮಾತಾಡು, ಅಡಪಡ ಎಂದು ಆವುಟ ಮಾಡು
ಪ್ರ : ನೀನು ತಿಂಗಳು ಮಾತಾಡಿದ್ರೆ ನಾವು ತಲೆ ಕೆಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲ್ಲ, ‘ತಿಗುಳನ ಬಾಯಿ ಬಗಳೋನಾಯಿ’ ಅನ್ನೋ ಗಾದೆ ನಮಗೆ ಗೊತ್ತಿದೆ.
೧೪೩೦. ತಿಟ್ಟಿನ ತುಟ್ಟ ತುದಿ ತಗ್ಗಿನ ಮೊತ್ತ ಮೊದಲಾಗು = ಅಹಂಕಾರದ ತುಟ್ಟ ತುದಿ
ಅಧಃಪತನದ ಮೊತ್ತ ಮೊಬಲಗು, ಏರು ಬಂಡೆಯೇ ಜಾರುಂಬಡೆಯಾಗು.
(ತಿಟ್ಟು = ದಿಣ್ಣೆ)
ಪ್ರ : ತಿಟ್ಟಿನ ತುಟ್ಟ ತುದಿಯೇ ತಗ್ಗಿನ ಮೊತ್ತಮೊದಲು ಎಂಬುದನ್ನು ಹೊಟ್ಟೆತುಂಬಿದವರು ಮರೆಯಬಾರದು.

೧೪೩೧. ತಿಣುಕಾಟವಾಗು = ಕಷ್ಟವಾಗು, ಬೇನೆಯಿಂದ ನರಳು
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ಸೊಸೇದು ತಿಣುಕಾಟದ ಹೆರಿಗೆ
ಅತ್ತೇದು ಗೊಣಗಾಟದ ಬೈರಿಗೆ
೧೪೩೨. ತಿಥಿ ಮಾಡು = ಸಾಯಿಸು, ಶ್ರಾದ್ಧ ಮಾಡು
ಪ್ರ : ಇವತ್ತು ಅವನ ತಿಥಿ ಮಾಡ್ತೀನಿ, ಇಲ್ಲ, ನನ್ನ ತಿಥಿ ಮಾಡಿಸ್ಕೊಂತೀನಿ
೧೪೩೩. ತಿದಿಯೊತ್ತು = ಗಾಳಿಯೂದು, ಒತ್ತಾಯ ಮಾಡು
(ತಿದಿ < ತಿತ್ತಿ = ಅಕ್ಕಸಾಲಿಗರು ಅಥವಾ ಕಮ್ಮಾರರು ಲೋಹವನ್ನು ಕೆಂಪಾಳ ಕಾಯಿಸಲು, ಅಗ್ಗಿಷ್ಟಿಕೆಯ ಬೆಂಕಿಯುರಿ ಪ್ರಜ್ವಲಿಸುವಂತೆ ಗಾಳಿಯೂದಲು ಬಳಸುವ ಚರ್ಮದ ಚೀಲ)
ಪ್ರ : ತಿದಿ ಒತ್ತದಿದ್ರೆ ಮೇಲೇಳೋದಿಲ್ಲ ಈ ಮುದಿಯ
೧೪೩೪. ತಿನ್ನೋ ಅನ್ನ ಬೆಲ್ಲವಾಗು = ಮುಗ್ಗಟ್ಟು ಬರು, ಅನ್ನದ ಅಭಾವವಾಗು
ಪ್ರ : ಹೆಂಗೆ ಬದುಕು ಬೇಕೋ ಏನೋ, ತಿನ್ನೋ ಅನ್ನ ಬೆಲ್ಲವಾಗಿ ಕುಂತದೆ
೧೪೩೫. ತಿನ್ನೋ ಅನ್ನಕ್ಕೆ ಮಣ್ಣು ಬೀಳು = ಹೊಟ್ಟೆಪಾಡಿನ ಮಾರ್ಗ ತಪ್ಪಿ ಹೋಗು, ಹಾಳಾಗು
ಪ್ರ : ತಿನ್ನೊ ಅನ್ನಕ್ಕೆ ಮಣ್ಣು ಬೀಳಿಸಿದರು, ಮನೆಹಾಳರು
೧೪೩೬. ತಿನ್ನೋನಂತೆ ನೋಡು = ಆಸೆಗಣ್ಣಿನಿಂದ ನೋಡು, ಮೋಹಪರವಶನಾಗಿ ನೋಡು
(ತಿನ್ನೋನಂತೆ < ತಿನ್ನುವವನಂತೆ)
ಪ್ರ : ಚೆಂದುಳ್ಳಿ ಹೆಣ್ಣು ಅಂತ ಒಂದೇ ಸಮ ನೋಡಿದ, ತಿನ್ನೋನಂತೆ
೧೪೩೭. ತಿಪ್ಪರ ಲಾಗ ಹಾಕಿದರೂ ಕೊಡದಿರು = ಏನೇ ಕಸರತ್ತು ಮಾಡಿದರೂ ನೀಡದಿರು
(ತಿಪ್ಪರಲಾಗ = ಅಂತರ್ಲಾಗ)
ಪ್ರ : ಅವನು ತಿಪ್ಪರ ಲಾಗ ಹಾಕಿದರೂ ಕೊಡೋದಿಲ್ಲ, ನೀನು ನಿಶ್ಚಿಂತೆಯಿಂದ ಹೋಗು
೧೪೩೮. ತಿಪ್ಪುಳ ಕಿತ್ತ ಹಕ್ಕಿಯಾಗು = ಅರೆ ಜೀವವಾಗು
(ತಿಪ್ಪುಳ = ಪುಕ್ಕ)
ಪ್ರ : ತಿಪ್ಪುಳ ಕಿತ್ತ ಹಕ್ಕಿಯಾದ ಮೇಲೆ ಇನ್ನು ಇದ್ರೇನು ಸತ್ರೇನು?
೧೪೩೯. ತಿಪ್ಪೆ ಮೇಲೆಳೆ = ಮನೆಮಠ ಇಲ್ಲದಂತೆ ಮಾಡು
ಪ್ರ : ದಾಯಾದಿಗಳು ನಮ್ಮನ್ನು ತಿಪ್ಪೆ ಮೇಲೆಳೆದರು
೧೪೪೦. ತಿಪ್ಪೆ ಸಾರಿಸು = ರಬ್ಬಳಿಸು, ಗಲೀಜು ಮಾಡು
ಪ್ರ : ನ್ಯಾಯಸ್ಥರು ನೆಲ ಸಾರಿಸಿದಂತೆ ಚೊಕ್ಕಟ ಮಾಡಲಿಲ್ಲ, ತಿಪ್ಪೆ ಸಾರಿಸಿದಂತೆ ಗಲೀಜು ಮಾಡಿದರು
೧೪೪೧. ತಿಬ್ಬಳವಿಲ್ಲದಿರು = ಸೂಕ್ಷ್ಮತೆ ಇಲ್ಲದಿರು, ತಿಳಿವಳಿಕೆ ಇಲ್ಲದಿರು
(ತಿಬ್ಬಳ < ತಿವ್ವಳ < ತಿಳಿವಳಿಕೆ = ಅರಿವು, ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಜ್ಞಾನ)
ಪ್ರ : ತಿಬ್ಬಳ ಇಲ್ಲದೋನಿಗೆ ದಬ್ಬಳ ಹಾಕಿ ಹೆಟ್ಟಿದರೂ ಮಿಸುಕಾಡಲ್ಲ
೧೪೪೨. ತಿಮರ ಹತ್ತು = ನವೆ ಹತ್ತು, ಸಂಭೋಗಕ್ಕೆ ತಳಮಳಿಸು
(ತಿಮರ = ಕಡಿತ, ನವೆ)
ಪ್ರ : ತಿಮರ ಹತ್ತಿದಾಗ ಬಂದು ನನಗೆ ಅಮರಿಕೊಳ್ತಾನೆ.
೧೪೪೩. ತಿರುಗುಮುರುಗಾ ಮಾಡು = ಹಿಂದುಮುಂದು ಮಾಡು
(ತಿರುಗಾಮುರುಗಾ < ತಿರುಗುಮುರುಗು)
ಪ್ರ : ಕನಕನನ್ನು ತಿರುಗಾಮುರುಗಾ ಮಾಡಿದರೂ ಕನಕನೇ, ಕಿಟಿಕಿಯನ್ನು ತಿರುಗಾಮುರುಗಾ ಮಾಡಿದರೂ ಕಿಟಕೀನೆ, ಆದ್ದರಿಂದ ಕನಕನ ಕಿಟಕಿ (ಕಿಂಡಿ) ಜನಮನದಿಂದ ಕಾಲವಾಗುವುದಿಲ್ಲ.
೧೪೪೪. ತಿರುಗಿ ಸಾಕಾಗು = ಸುತ್ತಾಡಿ ಸುಸ್ತಾಗು
(ತಿರು-ಗಿ = ಅಲೆ-ದಾ-ಡಿ)
ಪ್ರ : ನಿತ್ಯಹ ನಿನ್ನ ಹತ್ರಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿ ಸಾಕಾಯ್ತು, ಇವತ್ತು ಸಾಲದ ಹಣ ಕೊಡದ ಹೊರ್ತೂ ಹೋಗಲ್ಲ.
೧೪೪೫. ತಿರುಗುಗಾಲ ತಿಪ್ಪನಾಗು = ನಿಂತಕಡೆ ನಿಲ್ಲದಿರು, ಅಲೆಮಾರಿಯಾಗಿ ತಿರುಗುತ್ತಿರು
(ತಿರುಗು = ಚಕ್ರದಂತೆ ಉರುಳು ; ತಿಪ್ಪ < ತಿರುಪ = Screw)
ಪ್ರ : ಆ ತಿರುಗುಗಾಲ ತಿಪ್ಪನಿಗೆ ಮಗಳ್ನ ಕೊಟ್ರೆ ಎರಡು ಕೈಲೂ ಉಣ್ತಾಳೆ.
೧೪೪೬. ತಿರುನಾಮ ಹಾಕು = ಮೋಸ ಮಾಡು, ಪಂಗನಾಮ ಹಾಕು.
(ತಿರು < ತ್ರಿ < ತ್ರಯ = ಮೂರು) ಹನ್ನೆರಡನೆಯ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ರಾಮಾನುಜಾಚಾರ್ಯರು ಪ್ರಾಣಭಯದಿಂದ ತಮಿಳುನಾಡನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಕರ್ನಾಟಕದ ಮೇಲುಕೋಟೆಗೆ ಬಂದು ನೆಲಸಿದರು. ಶ್ರೀವೈಷ್ಣವ ಧರ್ಮ ಪ್ರಚಾರ ಮಾಡಿದರು. ಗ್ರಾಮೀಣ ಪ್ರದೇಶದ ಶೂದ್ರರ ಹಣೆಯ ಮೇಲೂ ವಿಭೂತಿಗೆ ಬದಲಾಗಿ ನಾನು ರಾರಾಜಿಸತೊಡಗಿತು. ನಾಮ ಹಾಕಿಸಕೊಂಡವರು ಕಾಲ ಕ್ರಮೇಣ ಮೋಸ ಮಾಡು ಎನ್ನುವ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ ‘ತಿರುನಾಮ ಹಾಕು’ ‘ಪಂಗನಾಮ ಹಾಕು’ ಎನ್ನುವ ನುಡಿಗಟ್ಟುಗಳನ್ನು ಮತಾಂತರದ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಗೆ ತಂದರು ಎಂದು ಕಾಣುತ್ತದೆ.
ಪ್ರ : ಇವನು ಆಗಲೇ ಹೊರಟ, ಇವತ್ತು ಯಾರಿಗೆ ತಿರುನಾಮ ಹಾಕ್ತಾನೋ
೧೪೪೭. ತಿರುಪ ತಿರುವು = ಬಿಗಿ ಮಾಡು
(ತಿರುಪ = Screw; ತಿರುವು = ತಿರುಗಿಸು)
ಪ್ರ : ನೀನು ತಿರುಪ ತಿರುವೋ ಕಡೆ ತಿರುವು, ಅವನಾಗಿಯೇ ದಾರಿಗೆ ಬರ್ತಾನೆ.
೧೪೪೮. ತಿರುಪತಿ ಕ್ಷೌರ ಮಾಡು = ಅರ್ಧಂಬರ್ಧ ಕೆಲಸ ಮಾಡು.
ಹಿಂದೆ ತಿರುಪತಿಗೆ ಮುಡಿ ಕೊಡಲು ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದ ಭಕ್ತರು ಕ್ಷೌರಿಕರಿಗೆ ಇಂತಿಷ್ಟು ಹಣ ಎಂದು ಕೊಡಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ದುರಾಸೆಯ ಕ್ಷೌರಿಕರು ಎಲ್ಲ ಹಣವನ್ನು ತಾವು ಲಪಟಾಯಿಸಬೇಕೆಂದು, ಒಬ್ಬೊಬ್ಬ ಭಕ್ತನ ತಲೆಯನ್ನು ಪೂರ್ಣ ಬೋಳಿಸಬೇಕಾದರೆ ತಡವಾಗುತ್ತದೆಂದು, ಆಗ ಭಕ್ತರು ಬೇರೆ ಕ್ಷೌರಿಕರ ಹತ್ತಿರ ಹೋಗುತ್ತಾರೆಂದು ಹೋಚಿಸಿ, ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ಭಕ್ತನ ತಲೆಯ ಮಧ್ಯಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕತ್ತಿಯಿಂದ ರಸ್ತೆಯಂತೆ ಒಂದು ಪಟ್ಟೆ ಬೀಳುವಂತೆ ಕೆರೆದು, ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ಕೂಡಿಸುತ್ತಿದ್ದರಂತೆ. ಅಂಥವರ ಮೇಲೆ ಬೇರೆ ಕ್ಷೌರಿಕರಿಗೆ ಅಧಿಕಾರ ಇರುವುದಿಲ್ಲ. ಮೊದಲ ಸರದಿಯಲ್ಲಿ ಪಟ್ಟೆ ಎಳೆಸಿಕೊಂಡ ಭಕ್ತರು ಎರಡನೆಯ ಸರದಿಯಲ್ಲಿ ಅವನಿಂದಲೇ ಪೂರ್ಣ ಬೋಳು ಮಾಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಅಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಆ ಭಕ್ತರು ಅಂತರ ಪಿಶಾಚಿಗಳಾಗಿ ಕಾಯಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಆ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಮೂಡಿದ ನುಡಿಗಟ್ಟು ಇದು ಆ ಪದ್ಧತಿ ಇಂದು ಇಲ್ಲ.
ಪ್ರ : ನೇರುಪ್ಪಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡೋ ಹಂಗಿದ್ರೆ ಬಾ, ತಿರುಪತಿ ಕ್ಷೌರದಂತೆ ಮಾಡೋ ಹಂಗಿದ್ರೇ, ನೀನು ಬರಲೇ ಬೇಡ.
೧೪೪೯. ತಿರುಪೆ ಎತ್ತು = ಭಿಕ್ಷೆ ಬೇಡು
ಪ್ರ : ಈ ತಿರುಬೋಕಿ ನನ್ಮಗನಿಂದ ಹೆಂಡ್ರು ಮಕ್ಕಳು ತಿರುಪೆ ಎತ್ತೋ ಹಂಗಾಯ್ತು
೧೪೫೦. ತಿರುಮಂತ್ರ ಹಾಕು = ಪ್ರತಿ ಮಂತ್ರ ಹಾಕಿ ಪ್ರತಿಕೂಲ ಮಾಡು
(ತಿರುಮಂತ್ರ < ತಿರುಗುಮಂತ್ರ = ಪ್ರತಿ ಮಂತ್ರ)
ಪ್ರ : ತಿರುನಾಮ ಹಾಕಿದೋನಿಗೆ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ತಿರುಮಂತ್ರ ಹಾಕೋದು ನನಗೆ ಗೊತ್ತು.
೧೪೫೧. ತಿರುವಿಕೊಳ್ಳು = ಕಿತ್ತುಕೊಳ್ಳು, ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳು
ಪ್ರ : ನನ್ನ ಹೊಲಮನೆ ತಿರುವಿಕೊಳ್ತೀಯಾ ? ತಿರುವಿಕೋ ಹೋಗು, ನಾನು ಒಂದು ಕೈ ನೋಡ್ತೀನಿ
೧೪೫೨. ತಿರುವಿ ಹಾಕು = ಮಗುಚಿ ಹಾಕು, ಬೇಗ ಕಲಿತು ಹೇಳು
(ತಿರುವು = ತಿರುಗಿಸು, ಮಗುಚು)
ಪ್ರ : ಹೇಳಿಕೊಟ್ಟದ್ದನ್ನು ಅರಗಳಿಗೇಲಿ ತಿರುವಿ ಹಾಕಿಬಿಟ್ಟ.
೧೪೫೩. ತಿರುವಿ ಹಾಕು = ಬೋರಲು ಹಾಕು, ದಬ್ಬಾಕು
(ತಿರುವು = ತಲೆ ಕೆಳಗಾಗಿಸು)
ಪ್ರ : ಬೆಳಗ್ಗೆಯಿಂದ ನೀನು ತಿರುವಿ ಹಾಕಿರೋದು ಕಾಣಲ್ವ ? ಬಾಯ್ಮುಚ್ಕೊಂಡು ಸುಮ್ನಿರು.
೧೪೫೪. ತಿರುವೆ ಹಕ್ಕಿಯಂತಾಡು = ಜಂಭದ ಕೋಳಿಯಂತಾಡು, ಎಲ್ಲಾ ಕಡೆಯೂ ಸುಳಿದಾಡು
(ತಿರುವೆ ಹಕ್ಕಿ < ತಿರುಬೋಕಿ = ಭಿಕ್ಷೆಗಾಗಿ ಬಳಸುವ ಮಡಕೆ, ಮಣ್ಣಿನ ಭಿಕ್ಷಾಪಾತ್ರೆ) ತಿರುವೆ ಹಕ್ಕಿ ಎಂಬ ಪಕ್ಷಿ ವಿಶೇಷ ಇತ್ತೆ ? ಎಂಬುದು ಚಿಂತನಾರ್ಹ. ಒಂದು ಕಡೆ ಇರದೆ ಕುಪ್ಪಳಿಸುತ್ತಾ ಮಿಣುಕುತನ ತೋರಲು ಬರುವ ಪ್ರದರ್ಶನ ಪ್ರಿಯ ಸ್ವಭಾವದ ‘ತಿರುವೆ ಹಕ್ಕಿ’ ಎಂಬುದೊಂದು ಇರಬೇಕು. ಇವತ್ತು ಎಷ್ಟೋ ಗಿಡಗೆಂಟೆಗಳ, ಹೂವುಗಳ, ಪಶುಪಕ್ಷಿಗಳ ಹೆಸರೇ ನಮಗೆ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ. ಅವಿದ್ಯಾವಂತ ಜನಪದರ ಬಾಯಲ್ಲೇ ಅವುಗಳ ಸುಳಿವು ಅಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕುವುದುಂಟು.
ಪ್ರ : ಅಲ್ಲೂ ಅವನೆ, ಇಲ್ಲೂ ಅವನೆ, ಎಲ್ಲೆಲ್ಲೂ ಅವನೆ – ಒಳ್ಳೆ ತಿರುವೆ ಹಕ್ಕಿಯಂಗಾಡ್ತಾನೆ.
೧೪೫೫. ತಿವಿಸಿಕೊಳ್ಳು = ಹೆಟ್ಟಿಸಿಕೊಳ್ಳು.
ಪ್ರ : ಅತ್ತೆಯಿಂದ ಸೋಟೆಗೆ ತಿವಿಸಿಕೊಳ್ಳಲೊ ? ಗಂಡನಿಂದ ಕಿಬ್ಬೊಟ್ಟೆಗೆ ತಿವಿಸಿಕೊಳ್ಳಲೊ?
೧೪೫೬. ತಿಳ್ಳು ತಿಂದು ಸಿಪ್ಪೆ ಕೊಡು = ರಸವಿರುವುದನ್ನು ಸವಿದು, ನೀರಸವಾದುದನ್ನು ದಾನ ಮಾಡು
(ತಿಳ್ಳು < ತಿರುಳು = ರಸವತ್ತಾದ ಭಾಗ)
ಪ್ರ : ತಿಳ್ಳು ತಿಂದು ಸಿಪ್ಪೆ ಕೊಡೋ ದಾನಶೂರ ಕರ್ಣರೇ ಇವತ್ತು ಎಲ್ಲೆಲ್ಲು ಕಾಣ್ತಾರೆ.
೧೪೫೭. ತೀಟೆ ಕೈ = ತಂಟೆ ಮಾಡುವ ಕೈ, ಲೈಂಗಿಕ ಆಸೆಯನ್ನು ಪ್ರಚೋದಿಸುವ ಕೈ.
(ತೀಟೆ = ನವೆ, ಕಡಿತ)
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತೀಟೆ ಕೈ, ನಾಟಿ ಹಾಕು
೧೪೫೮. ತೀಟೆ ತೀರು = ಕೆಲಸ ಆಗು, ದೈಹಿಕ ಸುಖ ಒದಗು
(ತೀಟೆ = ನವೆ, ತಿಮರ)
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತೀಟೆ ತೀರಿದ ಮೇಲೆ ಸೋಟೆ ತಿವಿದ
೧೪೫೯. ತೀಟೆ ಮಾಡು = ತಂಟೆ ಮಾಡು, ಚೇಷ್ಟೆ ಮಾಡು
(ತೀಟೆ = ತಂಟೆ)
ಪ್ರ : ತೀಟೆ ಮಾಡಿ ಚ್ವಾಟೆಗೆ ತಿವಿಸ್ಕೊಂಡ
೧೪೬೦. ತೀಟೆಯಾಗು = ದರ್ದಾಗು
(ತೀಟೆ = ನೋವು, ಜರೂರು, ದರ್ದು)
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ಹುಣ್ಣಿಗೆ ತೀಟೇನೋ ? ಮದ್ದಿಗೆ ತೀಟೇನೋ?
೧೪೬೧. ತೀರ ಕೆಡು = ಪೂರ್ತಿ ಕೆಡು
(ತೀರ = ಸಂಪೂರ್ಣ)
ಪ್ರ : ತೀರ ಕೆಡೋಕೆ ಮುಂಚೆ ಕುತ್ಗೇಗೊಂದು ಗುದ್ಗೆ ಕಟ್ಟೋಕಿಲ್ವ?
೧೪೬೨. ತೀರಗೆಟ್ಟ ಮಾತಾಡು = ಚೆಲ್ಲು ಮಾತಾಡು
(ತೀರಗೆಟ್ಟ < ತೀರ + ಕೆಟ್ಟ = ಪೂರ್ತಿ ಕೆಟ್ಟ, ಚೆಲ್ಲು ಬಿದ್ದ)
ಪ್ರ : ತೀರಗೆಟ್ಟ ಮಾತಾಡೋರ ಜೊತೆ ವಾರಾಸರದಿ ಯಾಕೆ?
೧೪೬೩. ತೀರ್ತಯಾತ್ರೆಗೆ ಹೋಗು = ಮರಣ ಹೊಂದು
(ತೀರ್ತ < ತೀರ್ಥ)
ಪ್ರ : ಅವನು ಒಂದು ವರ್ಷದ ಹಿಂದೆಯೇ ತೀರ್ತಯಾತ್ರೆಗೆ ಹೋದ
೧೪೬೪. ತೀರ್ತ ಪರಸಾದ ಸೇವಿಸು = ಕುಡಿತ ಮತ್ತು ಕಡಿತಗಳಲ್ಲಿ ಪಾಲುಗೊಳ್ಳು
(ತೀರ್ತ < ತೀರ್ಥ; ಪರಸಾದ < ಪ್ರಸಾದ) ದೇವಸ್ಥಾನದ ಆವರಣದಲ್ಲಿ, ದೇವರ ಸನ್ನಿಧಿಯಲ್ಲಿ ಪವಿತ್ರ ಎಂದು ಭಾವಿಸಲಾದ ತೀರ್ಥಪ್ರಸಾದಗಳನ್ನು ಕಣ್ಣಿಗೊತ್ತಿಕೊಂಡು ಸೇವಿಸುವುದು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಗೊತ್ತು. ಅದನ್ನು ಆಧುನಿಕ ಕಾಲದ ಬೇರೊಂದು ಹವ್ಯಾಸದ ಅನಾವರಣಕ್ಕೆ ಬಳಸಿರುವುದು ಕಂಡು ಬರುತ್ತದೆ.
ಪ್ರ : ತೀರ್ತಪರಸಾದ ಸೇವಿಸೋಕೆ ಸ್ವಾಗತ ಬೇರೆ ಬೇಕೆ? ನಾವೇ ಬರ್ತೇವೆ
೧೪೬೫. ತೀರುಪಾಟು ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಬರು = ಬಿಡುವು ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಬಿಡುಬೀಸಾಗಿ ಬರು
ಪ್ರ : ನೀನೊಂದು ದಿವಸ ತೀರ್ಪಾಟು ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಬಂದ್ರೆ ನಿಧಾನವಾಗಿ ಮಾತಾಡಬಹುದು.
೧೪೬೬. ತೀರ್ಪಾಟಾಗು = ತೀರ್ಮಾನವಾಗು
(ತೀರ್ಪಾಟು < ತೀರ್‌ಪಾಟ್ಟು(ತ) = ತೀರ್ಮಾನ)
ಪ್ರ : ಈಗಾಗಲೇ ತೀರ್ಪಾಟಾಗಿರುವಾಗ ನೀನು ಹೊಸದಾಗಿ ಮಾರ್ಪಾಟು ಮಾಡೋದೇನಿದೆ?
೧೪೬೭. ತೀರಾ ಸೋಸಿ ಹೋಗಿರು = ಪೂರಾ ನಶಿಸು, ಸವೆದು ಹೋಗು
(ಸೋಸು < ಶೋಧಿಸು = ಕಸಕಡ್ಡಿ ಬೇರ್ಪಡಿಸು, ಚಿವುಟಿ ಹಾಕುವುದಲ್ಲದೆ ಹುಳುಕುಪಳಕು ಎಲೆಗಳನ್ನೂ ಕಿತ್ತೆಸೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಹಾಗೆ ಮಾಡಿದಾಗ ಮೊದಲಿದ್ದದ್ದಕ್ಕಿಂತ ಅದು ಅರ್ಧಕ್ಕಿಳಿಯುತ್ತದೆ. ಆ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ವ್ಯಕ್ತಿ ಮೊದಲಿಗಿಂತ ಈಗ ತುಂಬ ಬಡವಾಗಿದ್ದಾನೆ, ಸವೆದು ಹೋಗಿದ್ದಾನೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಸೊಪ್ಪು ‘ಸೋಸುವ’ ಕ್ರಿಯೆಯಿಂದ ದಾಖಲಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಪ್ರ : ಹೋದ ಸಾರಿ ನೋಡಿದ್ದಕ್ಕೂ ಈಗ ನೋಡೋದಕ್ಕೂ ನಂಬೋಕೆ ಆಗಲ್ಲ, ತೀರ ಸೋಸಿ ಹೋಗಿದ್ದಾನೆ.
೧೪೬೮. ತೀರಿ ಕುಂತಿರು = ಎಲ್ಲ ಬಿಟ್ಟು ಕುಂತಿರು
(ತೀ-ರಿ = ಎಲ್ಲ ಅವತಾರವೂ ಮುಗಿದು)
ಪ್ರ : ತೀರಿ ಕುಂತೋರು ಯಾರಿಗೆ ಹೆದರ್ತಾರೆ?
೧೪೬೯. ತೀರಿಸಿ ಬಿಡು = ಮುಗಿಸಿಬಿಡು, ಕೊಂದು ಬಿಡು
(ತೀರಿ-ಸು = ಚುಕ್ತಾ ಮಾಡು)
ಪ್ರ : ಜೈಲಿಗೆ ಹೋದ್ರೂ ಚಿಂತೆ ಇಲ್ಲ, ಅವನ್ನ ತೀರಿಸೇ ಬಿಡ್ತೀನಿ
೧೪೭೦. ತೀರಿಸದಿರು ಆರಿಸದಿರು = ಕಷ್ಟ ಪರಿಹರಿಸದಿರು, ನೆರವಿಗೆ ಬರದಿರು
(ತೀರಿಸು = ಸಾಲ ಚುಕ್ತಾ ಮಾಡು; ಆರಿಸು = ಬಿಸಿಯನ್ನು ತಣ್ಣಾಗಾಗಿಸು)
ಪ್ರ : ತೀರಿಸಲಿಲ್ಲ ಆರಿಸಲಿಲ್ಲ, ಬರೀ ಬಾಯುಪಚಾರ ಊರಿಗಾಗಿ ಮಿಗ್ತದೆ
೧೪೭೧. ತೀರಿ ಹೋಗು = ಕಾಲವಾಗು, ಮರಣ ಹೊಂದು
ಪ್ರ : ಅವನು ತೀರಿ ಹೋಗಿ ಆಗಲೇ ಒಂದು ವರ್ಷ ಆಯ್ತು
೧೪೭೨. ತೀರ್ವೆ ತೀರಿಸು = ಸಾಲ ತೀರಿಸು, ಬಡ್ಡಿ ಕಟ್ಟು
(ತೀರ್ವೆ = ಸುಂಕ, ತೆರಿಗೆ)
ಪ್ರ : ಬೇವಾರ್ಸಿಗಳ ತೀರ್ವೆನೆಲ್ಲ ನಾನು ತೀರಿಸಬೇಕಾ?
೧೪೭೩. ತುಕ್ಕು ಹಿಡಿ = ಕಿಲುಬು ಹಿಡಿ, ಜೀವಂತಿಕೆ ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳು
(ತುಕ್ಕು = ಕಿಲುಬು, ಕಲ್ಬಿಷ)
ಪ್ರ : ತುಕ್ಕು ಹಿಡಿದ ಲೋಹ, ತುಕ್ಕು ಹಿಡಿದ ಮನಸ್ಸು – ಎರಡೂ ಒಂದು
೧೪೭೪. ತುಟಾಗ್ರಕ್ಕೆ ಬರು = ತುತ್ತ ತುದಿಗೆ ಬರು, ಕಟ್ಟಕಡೆಯ ಅಂಚಿಗೆ ಬರು
(ತುಟಾಗ್ರ < ತುಟಿ + ಅಗ್ರ = ತುಟಿಯು ತುದಿ)
ಪ್ರ : ತೀರಾ ತುಟಾಗ್ರಕ್ಕೆ ಬಂದಾಗ, ಏನಾದರೂ ಸಹಾಯ ಮಾಡಿ ಅಂತ ಬಂದಿದ್ದೀಯಲ್ಲ. ಮೊದಲೇ ಬರೋಕೆ ನಿನಗೆ ಏನಾಗಿತ್ತು?
೧೪೭೫. ತುಟಾರ ಅಂಡಿಕೊಳ್ಳು = ಮುಖತಃ ದಬಾಯಿಸು, ಮೊಕ್ತಾ ತರಾಟೆಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳು
(ತುಟಾರ < ತುಟಿ + ಆರ < ಆಹರ = ತುಟಿಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ; ಅಂಡಿಕೊಳ್ಳು = ಅಮರಿಕೊಳ್ಳು)
ಪ್ರ : ನಾನು ತುಟಾರ ಅಂಡಿಕೊಂಡ ಮೇಲೆ ತುಟಿಪಿಟಕ್ ಅನ್ನದೆ ಜಾಗಬಿಟ್ಟ
೧೪೭೬. ತುಟಾರಕ್ಕೆ ಬರು = ಸಾವು ಬದುಕಿನ ಹಂತಕ್ಕೆ ಬರು
(ತುಟಾರ < ತುಟಿ + ಆರ < ತುಟಿ + ಆಹರ(ಸಂ) = ತುಟುಮಟ್ಟಕ್ಕೆ ಬರು)
ನದಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರವಾಹ ಸೊಂಟಮಟ್ಟಕ್ಕೆ, ಎದೆ ಮಟ್ಟಕ್ಕೆ, ಕುತ್ತಿಗೆ ಮಟ್ಟಕ್ಕೆ, ತುಟಿಮಟ್ಟಕ್ಕೆ ಬಂತು ಎಂದರೆ ಸಾವು ಖಾತ್ರಿ ಎಂದರ್ಥ. ಆ ಹಿನ್ನೆಲೆಯ ನುಡಿಗಟ್ಟಿದು.
ಪ್ರ : ತುಟಾರಕ್ಕೆ ಬಂದಿದೆ, ಕೊಠಾರ ಇಟ್ಕೊಂಡು ಏನಾಗಬೇಕು? ಮಾರಿ ಸಾಲ ತೀರಿಸ್ತೀನಿ
೧೪೭೭. ತುಟಿ ಎರಡು ಮಾಡದಿರು = ಮಾತಾಡದಿರು, ಮೌನದಿಂದಿರು
ಪ್ರ : ಅಪ್ಪ ಹಾರಾಡ್ತಾರೆ ಅಂತ ನಾನು ತುಟಿ ಎರಡು ಮಾಡಲಿಲ್ಲ.
೧೪೭೮. ತುಟಿ ಕಚ್ಚಿಕೊಂಡಿರು = ಸಹಿಸಿಕೊಂಡಿರು, ತಡೆದುಕೊಂಡಿರು
ಪ್ರ : ಅವರು ಏನಾದರೂ ಅಂದ್ಕೊಳ್ಳಲಿ ಅಂತ ನಷ್ಟಕ್ಕೆ ನಾನು ತುಟಿ ಕಚ್ಕೊಂಡಿದ್ದೆ.
೧೪೭೯. ತುಟಿ ಪಿಟಕ್ಕನ್ನದಿರು = ಮಾತಾಡದಿರು
(ಪಿಟಕ್ಕನ್ನದಿರು = ಪಿಟಕ್ ಎಂದು ತೆರೆಯದಿರು)
ಪ್ರ : ಹೆಂಡ್ರು ಬೈಗುಳದ ಬತ್ತಳಿಕೆ ಬರಿದು ಮಾಡೋವರೆಗೂ ಗಂಡ ತುಟಿಪಿಟಕ್ಕನ್ನಲಿಲ್ಲ
೧೪೮೦. ತುಟಿ ಮೀರು = ಮಿತಿ ಮೀರು, ಗೆರೆದಾಟು
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತುಟಿ ಮೀರಿದ ಹಲ್ಲು, ಮಿತಿ ಮೀರಿದ ನಡೆ ಮುಚ್ಚಿಡೋಕೆ ಆಗಲ್ಲ
೧೪೮೧. ತುಟಿ ಮೇಲೆ ದೀಪ ಹಚ್ಕೊಂಡು ಬರು = ತರಾತುರಿಯಲ್ಲಿ ಬರು, ಆವೇಶದಲ್ಲಿ ಬರು
ತುಟಿ ಮೇಲೆ ದೀಪ ಹಚ್ಚಿಕೊಳ್ಳುವ ಆಚರಣೆ ಹಿಂದೆ ಇದ್ದಿರಬೇಕು. ಇಂದಿಗೂ ಹಿರೇಮೈಲಾರ ಮೊದಲಾದ ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಭಕ್ತರ ಕೆಲವು ಆಚರಣೆಗಳು ನೋಡುವವರಿಗೆ ದಿಗಿಲು ಮೂಡಿಸುತ್ತವೆ. ಅಂಥ ಆಚರಣಾ ಮೂಲದ ನುಡಿಗಟ್ಟಿದು.
ಪ್ರ : ನೀನು ಯಾವಾಗ ಬಂದ್ರೂ ತುಟಿ ಮೇಲೆ ದೀಪ ಹಚ್ಕೊಂಡೇ ಬರ್ತೀಯಲ್ಲ
೧೪೮೨. ತುಟಿ ರಕ್ತ ಮುಕ್ಕುಳಿಸುವಂತಿರು = ಕೆಂಪಗಿರು
(ಮುಕ್ಕಳಿಸು = ಬಾಯಲ್ಲಿ ನೀರು ತುಂಬಿಕೊಂಡು ಹಲ್ಲಿನ ಸಂದಿಯ ಆಹಾರಪದಾರ್ಥಗಳ ಚೂರುಪಾರು ಈಚೆಗೆ ಬರುವಂತೆ ಚರ್‌ಚರ್ ಎಂದು ಮಥಿಸು)
ಪ್ರ : ವಧುವಿನ ತುಟಿಗಳು ರಕ್ತ ಮುಕ್ಕಳಿಸುವಂತಿದ್ದರೆ, ವರನ ತುಟಿಗಳು, ಸಿಗರೇಟು ಸೇದಿಯೋ ಏನೋ, ಒಣಗಿದ ಸೀಗೆಕಾಯಿಯಂತಿವೆ.
೧೪೮೩. ತುಟಿ ಹೊಲಿದುಕೊಂಡಿರು = ಮಾತಾಡದಿರು
ಪ್ರ : ಗಂಡ ಗಂಟ್ಲು ಹರಿದು ಹಾಕ್ಕೊಳ್ಳಲಿ ಅಂತ ಹೆಂಡ್ರು ತುಟಿ ಹೊಲಿದುಕೊಂಡು ಕುಂತಿದ್ಲು
೧೪೮೪. ತುಟ್ಟಿಯಾಗು = ದುಬಾರಿಯಾಗು
ಪ್ರ : ಎಲ್ಲ ಪದಾರ್ಥಗಳ ಬೆಲೆ ತುಟ್ಟಿಯಾಗಿ, ಬಾಳ್ವೆ ಮಾಡೋದೇ ಕಷ್ಟವಾಗಿದೆ.
೧೪೮೫. ತುಣ್ಣೆ ಉಣ್ಣಿಸಿ ತಣ್ಣೀರು ಕುಡಿಸು = ಮೋಸ ಮಾಡು, ಮಣ್ಣು ಮುಕ್ಕಿಸು
ಪ್ರ : ನಂಬಿಕಸ್ಥ ಅಂತ ಹಣ ಕೊಟ್ಟರೆ, ಅವನು ತುಣ್ಣೆ ಉಣ್ಣಿಸಿ ತಣ್ಣೀರು ಕುಡಿಸಿದ.
೧೪೮೬. ತುಣ್ಣೆಗೆ ಎಣ್ಣೆ ಹಾಕಿ ನೀವು = ಸೇವೆ ಮಾಡು
ಪ್ರ : ಇವನ ತುಣ್ಣೆಗೆ ಎಣ್ಣೆ ಹಾಕಿ ನೀವೋರು ಒಳ್ಳೇರು ಉಳಿದೋರು ಕೆಟ್ಟೋರು
೧೪೮೭. ತುಣ್ಣೆಗೆ ಬೆಣ್ಣೆ ಹಚ್ಚು = ಪೂಸಿ ಮಾಡು, ತಾಜಾ ಮಾಡು
ಪ್ರ : ಮಗಳ ಮೇಲೆ ಕಣ್ಣಿಟ್ಟು ಅವನ ತುಣ್ಣೆಗೆ ಬೆಣ್ಣೆ ಹಚ್ತಾ ಅವನೆ.
೧೪೮೮. ತುಣ್ಣೆ ಕೇದು ತಣ್ಣಗೆ ಮಾಡು = ಗಂಡಸುತನ ಗೈರತ್ತನ್ನು ಸುಸ್ತುಗೊಳಿಸಲು ; ಆರ್ಭಟ ಅಡಗಿಸು.
ಪುರುಷಪ್ರಧಾನ ಪ್ರವೃತ್ತಿಯ ವಿರುದ್ಧ ತಿರುಗಿ ಬಿದ್ದ ಸ್ತ್ರೀಪ್ರಧಾನ ಪ್ರವೃತ್ತಿ ಈ ನುಡಿಗಟ್ಟಿನಲ್ಲಿದೆ. ಪುರುಷ ಪ್ರಧಾನ ಪ್ರವೃತ್ತಿಯ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ‘ನಿನ್ನ -ಲ್ಲ ನಾ ಕೆಯ್ಯ’ ಎಂಬ ಬೈಗಳು ಚಾಲ್ತಿಯಲ್ಲಿರುವಂತೆಯೇ ವಿರಳವಾಗಿ ಸ್ತ್ರೀ ಪ್ರಧಾನ ಪ್ರವೃತ್ತಿಯ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ‘ನಿನ್ನ -ಣ್ಣೆ ನಾ ಕೆಯ್ಯ’ ಎಂಬ ಬೈಗಳೂ ಚಾಲ್ತಿಯಲ್ಲಿದೆ. ಹನ್ನೆರಡನೆಯ ಶತಮಾನದ ಕದಿರ ರೆಮ್ಮವ್ವೆ ಎಂಬ ವಚನಕಾರ್ತಿ ಭಕ್ತಿನಿಂದಲೇ ಭಗವಂತನಿಗೆ ಬೆಲೆ ಅಥವಾ ಭಗವಂತನಿಗಿಂತ ಭಕ್ತ ಹೆಚ್ಚು ಎಂಬುದನ್ನು ಹೇಳುವಾಗ ‘ನಿನ್ನ ಗಂಡ ಕೆಳಗೆ, ನಾನು ಮೇಲೆ’ ಎಂಬ ಸಂಭೋಗ ಭಂಗಿಯ ರೂಪಕದಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದ್ದಾಳೆ. ಈ ನುಡಿಗಟ್ಟು ಸಹ ಅದೇ ಸಂಭೋಗ ಭಂಗಿಯ ರೂಪಕದಲ್ಲಿ ಪುರುಷನನ್ನು ಮೆಟ್ಟುವ ಸ್ತ್ರೀ ಮೇಲ್ಮೆಯನ್ನು ಸಾರುವಂತಿದೆ.
ಪ್ರ :ನಿನ್ನ ತುಣ್ಣೆ ಕೇದು ತಣ್ಣಗೆ ಮಾಡದಿದ್ರೆ ನಾನು ಹೆಣ್ಣೇ ಅಲ್ಲ.
೧೪೮೯. ತುಣ್ಣೆ ತೋರಿಸು = ಕೈಕೊಡು, ಕೊಡುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಕೈ ಎತ್ತು
ಪ್ರ : ದುಡ್ಡು ಈಸಿಕೊಂಡು ಹೋಗಿ ತುಣ್ಣೆ ತೋರಿಸಿದ
೧೪೯೦. ತುತ್ತು ತೂಕ ಕೆಡಿಸು = ಅನ್ನದ ಆಸೆ ಮಾನವನ್ನು ಮಣ್ಣುಗೂಡಿಸು
(ತುತ್ತು = ಅನ್ನ; ತೂಕ = ಗೌರವ, ಮಾನ)
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತುತ್ತು ತೂಕ ಕೆಡಿಸಿತು
ಕುತ್ತು ಜೀವ ಕೆಡಿಸಿತು
೧೪೯೧. ತುತ್ತೂರಿ ಊದು = ಹೊಗಳು
(ತುತ್ತೂರಿ = ವಾದ್ಯ ವಿಶೇಷ)
ಪ್ರ : ತಮ್ಮೋರಿಗೆ ತುತ್ತೂರಿ ಊದುತ್ತಾರೆ, ಅನ್ನಿಗರಿಗೆ ದತ್ತೂರಿ ಅರೀತಾರೆ
೧೪೯೨. ತುತ್ತೂರಿ ಊದು = ಅಳು, ರಚ್ಚೆ ಮಾಡು
ಪ್ರ : ಈ ಮಕ್ಕಳ ತುತ್ತೂರಿ ನಿಂತ ಮೇಲೆ ನನ್ನ ನಿದ್ದೆ.
೧೪೯೩. ತುತ್ತೆತ್ತದಿರು = ಉಣ್ಣದಿರು, ಅನ್ನ ಬಾಯಿಗಿಡದಿರು
ಪ್ರ : ಅಗಲಿಗನ್ನ ಇಕ್ಕಿ ಕಳ್ಳಿರಿಯೋ ಮಾತಾಡಿದಾಗ ನಾನು ತುತ್ತೆತ್ತಿ ಬಾಯಿಗಿಡಲಿಲ್ಲ.
೧೪೯೪. ತುದಿಗಾಲ ಮೇಲೆ ನಿಲ್ಲು = ಹೊರಟು ನಿಲ್ಲು
ಪ್ರ : ತುದಿಗಾಲ ಮೇಲೆ ನಿಂತಿರೋದು, ಒಂದಿನ ಇದ್ದು ಹೋಗು ಅಂದ್ರೆ ಕೇಳ್ತಾನ?
೧೪೯೫. ತುದಿಬೆರಳ ಮೇಲೆ ನಿಂತಿರು = ಕುತೂಹಲದಿಂದ ತಳಮಳಿಸು, ನೋಡಲು ಕಾತರಿಸು
ಪ್ರ : ಪ್ರೀತಿಸಿದ ಹುಡುಗಿ ಮನೆಗೆ ಹೋಗೋಕೆ ತುದಿಬೆರಳ ಮೇಲೆ ನಿಂತಿದ್ದಾನೆ.
೧೪೯೬. ತುಪ್ಪದ ತೊಗೆತೊಗೇನ ಹಾಕಿ ಬೆಳಸು = ಸುಖವಾಗಿ ಬೆಳೆಸು, ಸಮೃದ್ಧಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಕು
(ತೊಗೆ = ಗರಣೆ)
ಪ್ರ : ನಾವು ಹಂಗಿಂಗೆ ಸಾಕಿಲ್ಲ ಇವನ್ನ, ತುಪ್ಪದ ತೊಗೆ ತೊಗೇನೆ ಹಾಕಿ ಸಾಕಿದ್ದೀವಿ
೧೪೯೭. ತುಪ್ಪದಲ್ಲೆ ಕೈ ತೊಳೆದು ಬೆಳೆ = ಶ್ರೀಮಂತಿಕೆಯ ಸುಖಸಂಪತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಬೆಳೆ
ಪ್ರ : ತುಪ್ಪದಲ್ಲೇ ಕೈ ತೊಳೆದು ಬೆಳೆದೋರಿಗೂ, ತುಪ್ಪದ ಮುಖ ಕಾಣದೋರಿಗೂ ಬೀಗತನ ಸಾಧ್ಯವೆ?
೧೪೯೮. ತುರಚನ ಸಾವಾಸ ಮಾಡು = ಮೈಕೈ ಪರಚಿಕೊಳ್ಳುವ ತೆರನಾಗು
(ತುರಚ = ಕಂಬಳಿ ಹುಳ; ಮೈಮೇಲೆ ಹರಿದರೆ ಕಡಿತ, ಗಂದೆ ಏಳತೊಡಗುವಂಥದು; ಸಾವಾಸ < ಸಹವಾಸ = ಸ್ನೇಹ)
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತುರಚನ ಸಾವಾಸವೂ ಒಂದೆ
ತುರಚನ ಸೊಪ್ಪಿನ ಸಾವಾಸವೂ ಒಂದೆ
೧೪೯೯. ತುರಬೆಡಗು ಮಾಡು = ಶೋಕಿ ಮಾಡು, ದೌಲತ್ತು ಮಾಡು
(ತುರಬೆಡಗು < ತುರುಕಬೆಡಗು = ಸಾಬರ ದೌಲತ್ತು ; ಹೈ ಬ್ರೀಡ್ ತಳಿಯಾದ ತೊಗರಿಕಾಯಿಗೆ ತುಕ್ಕತೊಗರಿ < ತುರುಕ ತೊಗರಿ ಎಂದು ಕರೆಯುವುದನ್ನು ನೆನಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು)
ಪ್ರ : ಅವರಿಗೇನಪ್ಪ ಕಡಮೆ, ತುರಬೆಡಗು ಮಾಡ್ಕೊಂಡು ತಿರುಗ್ತಾ ಅವರೆ
೧೫೦೦. ತುಲ್ಲು ತೋರಿಸಿ ನೆಲ ಗುದ್ದಿಸು = ಆಸೆ ಹುಟ್ಟಿಸಿ ಮೋಸಗೊಳಿಸು, ಮರುಳು ಮಾಡಿ ಮಣ್ಣು ಮುಕ್ಕಿಸು
ಪ್ರ : ಆ ಚಿನಾಲಿ, ತುಲ್ಲು ತೋರಿಸಿ ನೆಲ ಗುದ್ದಿಸಿದಳು
೧೫೦೧. ತೂಕ ತಪ್ಪು = ಸಮತೋಲನ ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳು
ಪ್ರ : ಯಾವತ್ತೂ ಸಂಸಾರದಲ್ಲಿ ತೂಕ ತಪ್ಪಬಾರದು
೧೫೦೨. ತೂಕ ಕೆಡಿಸಿಕೊಳ್ಳು = ಗೌರವ ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳು
ಪ್ರ : ಕೆಟ್ಟವರ ಸಂಗ ಮಾಡಿ ತನ್ನ ತೂಕ ಕೆಡಿಸಿಕೊಂಡ
೧೫೦೩. ತೂಗಿ ನೋಡು = ವಿವೇಚಿಸು
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ಹೋಗಿ ನೋಡಿದಿದ್ದರೂ ತೂಗಿ ನೋಡು
೧೫೦೪. ತೂಗೋ ತೊಟ್ಟಿಲು ಏಳು = ಮಳೆ ಬರುವ ಸಂಭವವಿರು
(ತೂಗೋ ತೊಟ್ಟಿಲು = ಈಚಲು ಹುಳ) ತೂಗೋತೊಟ್ಟಿಲು ಅಥವಾ ಈಚಲು ಬಹಳ ಎದ್ದರೆ ಮಳೆ ಬರುತ್ತದೆ ಎಂಬುದು ರೈತಾಪಿ ಜನರ ನಂಬಿಕೆ. ಹವಾಮಾನ ವೈಪರೀತ್ಯದ ಅರಿವು ಕ್ರಿಮಿಕೀಟಗಳಿಗೆ ಬೇಗ ಗೊತ್ತಾಗುವುದೇನೋ. ಮಳೆ ಬರುವುದರ ಮುನ್ಸೂಚನೆಯನ್ನು ಅರಿತೋ ಏನೋ ಇರುವೆಗಳು ಒಂದು ಜಾಗದಿಂದ ಮತ್ತೊಂದು ಜಾಗಕ್ಕೆ ಧಾನ್ಯಗಳನ್ನು ಸಾಲಾಗಿ ಕೊಂಡೊಯ್ಯುವ ದೃಶ್ಯ ಒತ್ತಾಸೆ ನೀಡುತ್ತದೆ.
ಪ್ರ : ತೂಗೋ ತೊಟ್ಟಿಲು ಎದ್ದಿವೆ, ಮಳೆ ಗ್ಯಾರಂಟಿ ಬರ್ತದೆ.
೧೫೦೫. ತೂತುಗೈ = ದುಂದು ವೆಚ್ಚ ಮಾಡುವ ಕೈ.
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತೂತುಗೈಲಿ ಕಾಸು ನಿಲ್ಲಲ್ಲ
೧೫೦೬. ತೂತುಬಾಯಿಗೆ ನೀತ ಹೇಳು = ಬಾಯಿ ಹರುಕರಿಗೆ ಗುಟ್ಟು ಹೇಳು, ಹರುಕುಬಾಯಿಗೆ ರಹಸ್ಯ ತುರುಕು
(ನೀತ < ನಿಯತ = ಕಟ್ಟುಪಾಡು, ಗುಟ್ಟು)
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ಕುಡುಕನಿಗೆ ಕಿವಿಮಾತು ಹೇಳೋದು, ತೂತುಬಾಯಿಗೆ ನೀತ ಹೇಳೋದು – ಎರಡೂ ಒಂದೆ.
೧೫೦೭. ತೂತೂ ಮುಚ್ಚಿಕೊಳ್ಳು = ತಪ್ಪು ತಿದ್ದಿಕೊಳ್ಳು, ದೌರ್ಬಲ್ಯ ಸರಿಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳು
ಪ್ರ : ಅನ್ಯರ ಮನೆ ತೂತಿನ ಸುದ್ದಿ ಯಾಕೆ, ನಮ್ಮನೆ ತೂತು ನಾವು ಮುಚ್ಚಿಕೊಳ್ಳೋಣ
೧೫೦೮. ತೂತುಗತ್ತಲೆಯಾಗು = ಕಗ್ಗತ್ತಲೆಯಾಗು, ಕತ್ತಲ ಸಮುದ್ರವಾಗು
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತೂತುಗತ್ತಲೇಲಿ ತಾತನ ಮದುವೆ
೧೫೦೯. ತೂಪರವಾಗು = ತುಂತುರು ಮಳೆಯಾಗು
(ತೂಪರ = ಹೊಗೆ ತುಂಬಿದ ಜೊಲ್ಲು ಮಳೆ)
ಪ್ರ : ಹೊಗೆಯಂಥ ತೂಪರದಲ್ಲಿ ಕಂಬಳಿ ಕೂಡ ತೇವ ಆಗೋದಿಲ್ಲ
೧೫೧೦. ತೂಬರೆ ಕೊಳ್ಳಿಯಾಗು = ಕೋಪಗೊಳ್ಳು, ಕಿಡಿಗಳ ಪಟಾಕಿ ಚಟಚಟಿಸು
(ಕೊಳ್ಳಿ = ಉರಿಯುವ ಸೌದೆ) ತೂಬರೆ ಮರದ ಸೌದಯನ್ನು ಒಲೆಗಿಟ್ಟರೆ ಚಟ್‌ಪಟ್ ಎಂದು ಕಿಡಿಗಳು ಹಾರತೊಡಗುತ್ತವೆ – ಬೇರೆಯವರ ಮನೆಗೆ ಹೋದ್ರೆ ಮೂರು ಮಾತು, ಕುಲುಮೆ ಮನೆಗೆ ಹೋದ್ರೆ ಮೂರು ತೂರು ಎಂಬ ಗಾದೆಯನ್ನು ಒಲೆ ಮುಂದೆ ಕುಳಿತ ಹೆಂಗಸರು ನೆನೆಸಿಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ಮಾಡಿ.
ಪ್ರ : ಡೊಳ್ಳು ಹೊಟ್ಟೆಯವರ ಧಿಮಾಕು ನೋಡಿ, ಟೊಳ್ಳು ಹೊಟ್ಟೆಯವರು ತೂಬರೆಕೊಳ್ಳಿಯಾದರು
೧೫೧೧. ತೂಬೆತ್ತಲು ಹೋಗು = ಮಲಮೂತ್ರ ವಿಸರ್ಜನೆಗೆ ಹೋಗು
(ತೂಬು = ಕೆರೆಯಿಂದ ಗದ್ದೆಗಳಿಗೆ ನೀರು ಹಾಯಿಸಲು ಏರಿಯೊಳಗೆ ಮಾಡಿರುವ ಬಾಗಿಲು, ಕಿಂಡಿ)
ಪ್ರ : ಎದ್ದೋನೆ ಬಿದ್ದಂಬೀಳ ತನ್ನ ಹೊಲದ ಹತ್ರಕ್ಕೆ ಓಡಿದ, ತೂಬೆತ್ತೋಕೆ.
೧೫೧೨. ತೆಕ್ಕೆ ಬೀಳು = ಆಲಿಂಗಿಸಿಕೊಳ್ಳು, ಪರಸ್ಪರ ಅಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳು
(ತೆಕ್ಕೆ = ಅಪ್ಪುಗೆ)
ಪ್ರ : ಇಬ್ಬರೂ ಪೊದೆ ಮರೆಯಲ್ಲಿ ಬೆದೆ ಬಂದವರಂತೆ ತೆಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದಿದ್ದರು
೧೫೧೩. ತೆಕ್ಕೆ ಹುಯ್ಕೊಂಡು ಮಲಗು = ಸಮೃದ್ಧವಾಗಿರು, ಐಶ್ವರ್ಯ ಕಾಲುಮುರಿದುಕೊಂಡು ಬಿದ್ದಿರು.
(ತೆಕ್ಕೆ = ಇಲ್ಕೆ : ಬಿದಿರ ದೆಬ್ಬೆಯಿಂದ ಚಕ್ರಾಕಾರವಾಗಿ ಹೆಣೆದು, ಸಿಂಬೆಯಂತೆ ಮಡಕೆಗಳ ಕೆಳಗೆ ಹಾಕುವಂಥದು) ನಿಧಿನಿಕ್ಷೇಪದ ರಕ್ಷಣೆ ಆದಿಶೇಷನವೆಂದೂ, ಅವನು ಅಲ್ಲಿ ಸುರುಳಿ ಸುತ್ತಿಕೊಂಡು ಮಲಗಿ ಕಾಯುತ್ತಿರುತ್ತಾನೆಂದೂ ನಂಬಿಕೆ. ಆ ಹಿನ್ನೆಲೆಯ ನುಡಿಗಟ್ಟಿದು.
ಪ್ರ : ಈ ಸಾರಿ ಬೆಳೆ ತೆಕ್ಕೆ ಹುಯ್ಕೊಂಡು ಮಲಗಿದೆ.
೧೫೧೪. ತೆಕ್ಕೆಗೊಗ್ಗದಿರು = ಹಿಡಿತಕ್ಕೆ ಸಿಕ್ಕದಿರು, ತಬ್ಬಿಗೆ ಅಮರದಿರು
(ತೆಕ್ಕೆ = ತಬ್ಬು : ಎರಡು ತೋಳುಗಳಿಂದಲೂ ತಬ್ಬಿ ಹಿಡಿಯುವಷ್ಟು)
ಪ್ರ : ತೆಕ್ಕೆಗೊಗ್ಗದಿದ್ದಾಗ ನಾನು ನಾನೇ ಏನ್ಮಾಡಲಿ? ನಿನ್ನ ಹಣೆಪಾಡು ಅಂತ ಬಿಟ್ಟುಬಿಟ್ಟೆ.
೧೫೧೫. ತೆಗೆದು ಹೋಗು = ಬಡವಾಗು, ಕೃಶವಾಗು
ಪದಾರ್ಥಗಳನ್ನು ಒಂದರ ಮೇಲೆ ಒಂದು ತೆಗೆಯುತ್ತಾ ಹೋದರೆ ಕ್ರಮೇಣ ಉಗ್ರಾಣ ಬಡವಾಗುತ್ತದೆ, ನೀರನ್ನು ತೋಡಿ ತೋಡಿ ತೆಗೆಯುತ್ತಾ ಹೋದರೆ ನೀರಿನ ಮಡು ಬಡವಾಗುತ್ತದೆ. ಪುರುಷ ವೀರ್ಯ ಹೊರದೆಗೆಯುತ್ತಾ ಹೋದಂತೆ ದೇಹ ಕೃಶವಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಈ ನುಡಿಗಟ್ಟು ಮೂಡಿದೆ.
ಪ್ರ : ಆಗ್ಯೂ ಈಗ್ಯೂ ಬಾಳ ತೆಗೆದು ಹೋಗ್ಯವನೆ.
೧೫೧೬. ತೆನೆಯಾಗು = ಗಬ್ಬವಾಗು
(ತೆನೆ = ಹೊಡೆ = ಗರ್ಭ)
ಪ್ರ : ಹಸು ತೆನೆಯಾಗಿದೆ ಅಂತ ಬಿಮ್ಮನಸೆ ಹೆಂಡ್ರಿಗೆ ಹೇಳಿದ.
೧೫೧೭. ತೆರೆ. ತೆರು = ಸುಂಕ ಸಲ್ಲಿಸು, ತೆರಿಗೆ ಕೊಡು
(ತೆರ = ಶುಲ್ಕ, ಸುಂಕ; ತೆರು = ಸಲ್ಲಿಸು)
ಪ್ರ : ತೆರ ತೆತ್ತು ತೆತ್ತು ನರ ಸತ್ತು -ಕೂ-ತೆ
೧೫೧೮. ತೆರವಾಗಿರು = ಖಾಲಿಯಾಗಿರು
(ತೆರವು < ತೆರಪು = ಖಾಲಿ)
ಪ್ರ : ತೆರವಾಗಿರೋ ಜಾಗಕ್ಕೆ ವರ್ಗ ಮಾಡಿದರೆ ಹೋಗೋದು
೧೫೧೯. ತೆರೆ ಏಳು = ನಾಟಕ ಸುರುವಾಗು
(ತೆರೆ < ತಿರೈ(ತ) = ಪರದೆ)
ಪ್ರ : ತೆರೆ ಎದ್ದ ತಕ್ಷಣ ಜನರ ಕಣ್ಣುಕಿವಿ ರಂಗಸ್ಥಳದತ್ತ ವಾಲಿದವು.
೧೫೨೦. ತೆರೆ ಬೀಳು = ನಾಟಕ ಮುಕ್ತಾಯವಾಗು
ಪ್ರ : ತೆರೆ ಬಿದ್ದ ತಕ್ಷಣ ಜನ ಜೇನುಗೂಡಿಗೆ ಕಲ್ಲುಬಿದ್ದಂತೆದ್ದರು
೧೫೨೧. ತೆರೆ ಹಿಡಿ = ಮದುವೆಯ ಮುಹೂರ್ತಕ್ಕಾಗಿ ಎದುರು ಬದುರು ನಿಲ್ಲುವ ಹೆಣ್ಣು ಗಂಡುಗಳ ಮಧ್ಯೆ ಜವನಿಗೆ ಹಿಡಿ.
ಪ್ರ : ತೆರೆ ಹಿಡಿದಾಗ ಹೆಣ್ಣುಗಂಡುಗಳು ಒಬ್ಬರ ತಲೆಯ ಮೇಲೊಬ್ಬರು ಅಕ್ಷತೆ ಹಾಕುತ್ತಾರೆ ತೆರೆ ತೆಗೆದಾಗ ಒಬ್ಬರ ಬೊಗಸೆಯ ಮೇಲೆ ಒಬ್ಬರ ಬೊಗಸೆಯಿಟ್ಟು ಧಾರೆಗೆ ಅಣಿಯಾಗುತ್ತಾರೆ.
೧೫೨೨. ತೆವಕೆ ಹತ್ತಿ ತೆವಕೊಂಡು ಬರು = ಸಂಭೋಗ ಕಾತರದಿಂದ ಹತ್ತಿರಕ್ಕೆ ಬರು
(ತೆವಕೆ = ನವೆ, ಕಡಿತ ; ತೆವಕೊಂಡು < ತೆವಳಿಕೊಂಡು = ನುಸುಳಿಕೊಂಡು)
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ಬವಕೆ ತಿನ್ನೋ ಬಸುರಿ ಹತ್ರಕೆ
ತೆವಕೆ ಹತ್ತಿ ತೆವಳಿಕೊಂಡು ಬಂದ
೧೫೨೩. ತೆವಲು ತೀರಿಸಿಕೊಳ್ಳು = ಚಟ ಪೂರೈಸಿಕೊಳ್ಳು
(ತೆವಲು = ಚಟ, ಗೀಳು)
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ಬಾಯಿ ತೆವಲು ತೀರಿಸಿಕೊಳ್ಳೋಕೆ ಎಲೆ ಅಡಿಕೆ ಬೇಕು
ಮೈ ತೆವಲು ತೀರಿಸಿಕೊಳ್ಳೋಕೆ ಒಡಂಬಡಿಕೆ ಬೇಕು
೧೫೨೪. ತೆಳ್ಳಗೆ ಮಾಡು = ಬರಿಗೈ ಮಾಡು, ನಿರ್ಗತಿಕರನ್ನಾಗಿ ಮಾಡು
(ತೆಳ್ಳಗೆ = ತೆಳುವಾಗಿ, ಸತ್ತ್ವರಹಿತ ತಿಳಿಯಾಗಿ)
ಪ್ರ : ತುಂಬಿದ ಮನೇನ ತೆಳ್ಳಗೆ ಮಾಡಿಬಿಟ್ಟ, ಮನೆಹಾಳ
೧೫೨೫. ತೇದಿಕ್ಕಿದೋಳಿಗಿಂತ ಸಾದಿಕ್ಕಿದೋಳು ಹೆಚ್ಚಾಗು = ಶ್ರಮಪಟ್ಟಣವರಿಗಿಂತ ಸೋಗಲಾಡಿಗಳು ಪ್ರಿಯವಾಗು
(ತೇಯು = ಅರೆ: ಸಾಣೆ ಕಲ್ಲಿನ ಮೇಲೆ ಗಂಧದ ಕೊರಡನ್ನಿಟ್ಟು ಉಜ್ಜುವುದು, ಸವೆಸುವುದು, ಸಾದು = ಹಣೆಗಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವ ಕಪ್ಪು ಬೊಟ್ಟು, ತಿಲಕ)
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತೇದಿಕ್ಕಿದೋಳಿಗಿಂತ ಸಾದಿಕ್ಕಿದೋಳು ಹೆಚ್ಚು
೧೫೨೬. ತೇದು ಕುಡಿ = ಪರಿಣತಿ ಪಡೆ, ಸಂಪೂರ್ಣ ರಕ್ತಗತ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು
ಪ್ರ : ವೇದಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ತೇದು ಕುಡಿದವನೆ
೧೫೨೭. ತೇದು ಹಣೆಗಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳು = ನಿರ್ನಾಮ ಮಾಡು
ಪ್ರ : ಆ ಕುಟುಂಬವನ್ನೇ ತೇದು ಹಣೆಗಿಟ್ಕೊಂಡು ಬಿಟ್ಟ.
೧೫೨೮. ತೇಪೆ ಹಾಕು = ಸಂಬಂಧ ಕೂಡಿಸು, ಕಿತ್ತು ಹೋದದ್ದನ್ನು ಸರಿಪಡಿಸು
ಪ್ರ : ಇಬ್ಬರಿಗೂ ತಿಳಿ ಹೇಳಿ ತೇಪೆ ಹಾಕಿದ್ದೀನಿ, ಉಳಿದದ್ದು ಅವರಿಗೆ ಬಿಟ್ಟದ್ದು
೧೫೨೯. ತೇರಾಗು = ರಥೋತ್ಸವ ಜರುಗು
(ತೇರು = ರಥ)
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತೇರಾದ ಮೇಲೆ ಜಾತ್ರೆಗೆ ಹೋಗಬಾರ್ದು
ಧಾರೆಯಾದ ಮೇಲೆ ಮದುವೆಗೆ ಹೋಗಬಾರ್ದು
೧೫೩೦. ತೇಲಿಸು ಇಲ್ಲ ಮುಳುಗಿಸು = ಉಳಿಸು ಇಲ್ಲ ಕೆಡಿಸು
ಪ್ರ : ನಿನಗೆ ಬಿಟ್ಟದ್ದು, ತೇಲಿಸಿಯಾದರೂ ತೇಲಿಸು, ಮುಳುಗಿಸಿಯಾದರೂ ಮುಳುಗಿಸು
೧೫೩೧. ತೇಲಿ ಹೋಗು = ಹಾಳಾಗು, ನಾಶವಾಗು
ಪ್ರ : ಕುಂಡಿ ಹಿಂಡ್ತಾನಲ್ಲ, ಇವನ ತೆಂಡೆ ತೇಲಿ ಹೋಗ!
೧೫೩೨. ತೇಲುಗಣ್ಣು ಮೇಲುಗಣ್ಣು ಆಗು = ಜೀವ ಹೋಗುವ ಹಂತದಲ್ಲಿರು
ಪ್ರ : ಆಗಲೇ ತೇಲ್ಗಣ್ಣು ಮೇಲ್ಗಣ್ಣು ಆಗಿವೆ, ಇನ್ನು ಅವನ ಆಸೆ ಬಿಡಿ.
೧೫೩೩. ತೊಕ್ ಅನ್ನಿಸದಿರು = ಯಾರನ್ನೂ ಸೇರಿಸದಿರು, ಏನನ್ನೂ ಅಲಾಕ್ ಮಾಡದಿರು
(ತೊಕ್ < ಠಕ್ = ಹಾರೆಗುದ್ದಲಿಯ ಅಥವಾ ಹೆಜ್ಜೆಯ ಸದ್ದು)
ಪ್ರ : ಅವನಂಥ ಆಳು ಸಿಕ್ತಾರ, ತೋಟದೊಳಕ್ಕೆ ಯಾರನ್ನೂ ತೊಕ್ ಅನ್ನಿಸುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ.
೧೫೩೪. ತೊಕ್ಕು ತೆಗೆ = ಚರ್ಮ ಸುಲಿ, ಹೆಚ್ಚು ದುಡಿಸು
(ತೊಕ್ಕು < ತ್ವಕ್ಕು(ಸಂ) = ಚರ್ಮ)
ಪ್ರ : ಹೊತ್ತಾರೆಯಿಂದ ಬೈಸಾರೆವರೆಗೆ ಎತ್ತುಗಳಿಗೆ ತೊಕ್ಕು ತೆಗೆದು ಬಿಟ್ಟಿದ್ದೀನಿ.
೧೫೩೫. ತೊಕ್ಕು ನಂಚಿಕೊಳ್ಳು = ಹುಣಿಸೆಕಾಯಿ ಚಟ್ನಿಯನ್ನು ಊಟದ ಮಧ್ಯೆ ರುಚಿ
ಬದಲಾವಣೆಗಾಗಿ ಬಾಡಿಸಿಕೊಳ್ಳು
(ತೊಕ್ಕು = ಹುಣಿಸೆಕಾಯಿಂದ ಮಾಡಿದ ಕಾರ, ಚಟ್ನಿ; ನಂಚಿಕೊಳ್ಳು < ನಂಜಿಕೊಳ್ಳು = ಬಾಡಿಸಿಕೊಳ್ಳು)
ಪ್ರ : ಹುಣಿಸೆಕಾಯಿ ತೊಕ್ಕು ನಂಜಿಕೊಳ್ಳೋಕೆ ಬಸುರಿಯರಿಗೆ ಬಹಳ ಇಷ್ಟ.
೧೫೩೬. ತೊಗಟೆ ತೆಗಿ = ಚರ್ಮ ಸುಲಿ, ಹೆಚ್ಚು ದುಡಿಸಿ ಸುಸ್ತುಗೊಳಿಸು
(ತೊಗಟೆ = ಮರದ ತಿಗುಡು, ಸಿಪ್ಪೆ)
ಪ್ರ : ಬೇಗ ಬೇಗ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿ ಮುಗಿಸದಿದ್ರೆ ಒಬ್ಬೊಬ್ಬರ ತೊಗಟೆ ತೆಗೆದುಬಿಡ್ತೀನಿ
೧೫೩೭. ತೊಗಲಿನ ಯಾಪರಕ್ಕಿಳಿ = ಚರ್ಮದ ವ್ಯಾಪಾರಕ್ಕಿಳಿ , ತಲೆಹಿಡುಕ ವೃತ್ತಿಗಿಳಿ
(ತೊಗಲು < ತೊವಲು = ಚರ್ಮ; ಯಾಪಾರ < ವ್ಯಾಪಾರ)
ಪ್ರ : ಈಗ ಮೊದಲಿನ ದಂಧೆ ಬಿಟ್ಟು ತೊಗಲಿನ ಯಾಪಾರಕ್ಕಿಳಿದಿದ್ದಾನೆ.
೧೫೩೮. ತೊಟ್ಟಿಕ್ಕಿಸಿ ಬರು = ಸಂಭೋಗಿಸಿ ಬರು
(ತೊಟ್ಟು = ಹನಿ, ಬಿಂದು; ಇಕ್ಕಿಸು = ಬೀಳಿಸು, ಉದುರಿಸು)
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ಕೆಟ್ಟು ಕೂತರೂ ತೊಟ್ಟಿ ಮುಂಡೆ ಹತ್ರ ಹೋಗಿ
ತೊಟ್ಟಿಕ್ಕಿಸಿ ಬರೋದು ಬಿಡ, ಕಚ್ಚೆಹರುಕ
೧೫೩೯. ತೊಟ್ಟಿಲ ಕಾಲಿಗೆ ತಾಲಿ ಕಟ್ಟು = ಬಾಲ್ಯವಿವಾಹ ಮಾಡು.
ಮಗು ತೊಟ್ಟಿಲಲ್ಲಿರುವಾಗಲೇ ಮದುವೆ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಕುದುರಿಸುವ ಪದ್ಧತಿ ಪ್ರಾಚೀನ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿತ್ತು. ಅದು ಅಮಾನುಷ ಪದ್ಧತಿ ಎಂಬ ಅರಿವು ಅವರಿಗಿರಲಿಲ್ಲ. ವಾವೆವರಸೆ ಅವರಿಗೆ ಮುಖ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ತಮ್ಮ ಕಳ್ಳು ಬಳ್ಳಿಯಲ್ಲೇ ಹೆಣ್ಣುಕೊಟ್ಟು ತಂದರೆ ನಂಟಸ್ತನ ಸುಭದ್ರ ಎಂದು ನಂಬಿದ್ದರು. ಮಗು ಮಲಗಿರುವ ತೊಟ್ಟಿಲ ಕಾಲಿಗೇ ತಾಲಿ ಕಟ್ಟಿ ‘ನಿಶ್ಚಿತಾರ್ಥ’ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವ ಪ್ರವೃತ್ತಿ ನಮಗಿಂದು ಊಹಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಬಾಲ್ಯವಿವಾಹ ಪದ್ಧತಿ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ರೆಂಬೆಕೊಂಬೆಗಳನ್ನು ಚಾಚಿ ವಟವೃಕ್ಷವಾಗಿ ಬೆಳೆದಿತ್ತು ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಈ ನುಡಿಗಟ್ಟು ನಿದರ್ಶನ.
ಪ್ರ : ತೊಟ್ಟಿಲ ಕಾಲಿಗೇ ತಾಲಿ ಕಟ್ಟಿರುವಾಗ, ಈಗ ಅವರಿಗೆ ಹೆಣ್ಣು ಕೊಡೋಕಾಗಲ್ಲ ಅಂತ ಹೇಳೋದು ಹೇಗೆ?
೧೫೪೦. ತೊಟ್ಟು ಮಾಗು = ತೊಟ್ಟು ಕಳಿತು ಹೋಗು, ತೊಟ್ಟು ತುಂಡಾಗಿ ಹಣ್ಣು ಕೆಳಕ್ಕೆ ಬೀಳು.
(ಮಾಗು = ಬತ್ತು, ಕಳಿತು ಹೋಗು) ತೊಟ್ಟು ಮಾಗುವ ಹಂತಕ್ಕೆ ಬರುವ ಮುನ್ನವೇ ಹಣ್ಣನ್ನು ಕಿತ್ತು ಮನೆ ತುಂಬಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಗಾಳಿ ಬೀಸಿದಾಗ ದುರ್ಬಲ ತೊಟ್ಟು ಕಿತ್ತು ಹೋಗಿ, ಹಣ್ಣು ಕೆಳಗೆ ಕೊಚ್ಚೆ ಇರಲಿ, ತಿಪ್ಪೆ ಇರಲಿ ತೊಪ್ಪನೆ ಬಿದ್ದು ಹಾಳಾಗಿ ಹೋಗುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪ್ರಾಪ್ತ ವಯಸ್ಸಿಗೆ ಪ್ರಾಪ್ತ ಕರ್ತವ್ಯ ಅಗತ್ಯ.
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತೊಟ್ಟು ಮಾಗಿದ ಹಣ್ಣೂ ಒಂದೆ ಕಟ್ಟರೆಯದ ಹೆಣ್ಣೂ ಒಂದೆ
೧೫೪೧. ತೊಟ್ಟು ಹಿಡಿದು ಮಾತಾಡು = ಸಮಸ್ಯೆಯ ಮೂಲ ತಿಳಿದು ಮಾತಾಡು
(ತೊಟ್ಟು = ಮೂಲ, ಬುಡ)
ಪ್ರ : ನ್ಯಾಯಸ್ಥರಲ್ಲಿ ಅವನೊಬ್ಬ ತೊಟ್ಟು ಹಿಡಿದು ಮಾತಾಡಿದ ಎಲ್ಲರೂ ತಲೆದೂಗುವಂತೆ.
೧೫೪೨. ತೊಡರಿಕೊಳ್ಳು = ಗಂಟು ಬೀಳು
(ತೊಡರು = ಅಂಟಿಕೊಳ್ಳು, ಕಚ್ಚಿಕೊಳ್ಳು)
ಪ್ರ : ಯಾವಾಗಲೂ ಪ್ರತಿಯೊಂದಕ್ಕೂ ಅಡರಿಕೊಂಡು ಬರೋ ಹೆಂಡ್ರಿರುವಾಗ ಇವನೊಬ್ಬ ನನಗೆ ತೊಡರಿಕೊಂಡ.
೧೫೪೩. ತೊಣಚಿ ಹೊಕ್ಕಂತಾಡು = ನೆಗೆದಾಡು, ಇದ್ದಕಡೆ ಇರದಿರು
(ತೊಣಚಿ = ಚಿಗಟ : ದನಕರುಗಳ ಕಿವಿಯೊಳಕ್ಕೆ ಚಿಗಟ ಹೊಕ್ಕರೆ, ಇದ್ದಕಡೆ ಇರದೆ ನೆಗೆದಾಡುತ್ತವೆ)
ಪ್ರ : ಇವನ್ಯಾಕೆ ಮದುವೆ ಮನೇಲಿ ಹಿಂಗೆ ತೊಣಚಿ ಹೊಕ್ಕಂತಾಡ್ತಾನೆ.
೧೫೪೪. ತೊತ್ತಾಗು = ಸೇವಕಿಯಾಗು, ಧನಿಕರಿಗೆ ಆಳಾಗು
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತೊತ್ತಾಗೋದು ಅಂದ್ರೆ ಧನಿಕರ ಬಾಯಿಗೆ ತುತ್ತಾಗೋದು
೧೫೪೫. ತೊನ್ನು ಮುಚ್ಚಿಕೊಳ್ಳು = ಐಬು ಮರೆ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು
(ತೊನ್ನು = ಒಂದು ಬಗೆಯ ಚರ್ಮರೋಗ. ಚರ್ಮ ಬೆಳ್ಳಗಾಗುವಂಥದು)
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ಚಿನ್ನಿದ್ದೋರ ತೊನ್ನು ಮುಚ್ಚೊಳ್ತದೆ
೧೫೪೬. ತೊಪ್ಪೆ ಹಾಕು = ಮಲವಿಸರ್ಜಿಸು
(ತೊಪ್ಪೆ = ಸಗಣಿ)
ಪ್ರ : ಮುದಿಯ ಹಾಕಿರೋ ತೊಪ್ಪೇನ ಬಳಿಯೋರ್ಯರು?
೧೫೪೭. ತೊಯ್ಯ ತೊಯ್ಯ ಅನ್ನು = ಕೆಮ್ಮು, ದಮ್ಮಿನಿಂದ ನರಳು
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ಮುದುಕ ತೊಯ್ಯ ತೊಯ್ಯ ಅಂತಾನೆ
ಮುದುಕಿ ಕಯ್ಯ ಕಯ್ಯ ಅಂತಾಳೆ
೧೫೪೮. ತೊಯ್ದು ತೊಪ್ಪೆಯಾಗು = ಮಳೆಯಲ್ಲಿ ನೆನೆದು ಮುದ್ದೆಯಾಗು
ಪ್ರ : ತೊಯ್ದು ತೊಪ್ಪೆಯಾದಾಗ ಬೆಂಕಿ ಕಾಯಿಸೋದು ತು‌ಪ್ಪ ಅನ್ನ ಉಂಡಷ್ಟು ಹೆಚ್ಚಳ
೧೫೪೯. ತೊರ ಬಿಡು = ಸೊರ ಬಿಡು
(ತೊರ < ಸೊರ = ಕೆಚ್ಚಲಿಗೆ, ಮೊಲೆಗೆ ಹಾಲಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು)
ಪ್ರ : ಕರು ಕೆಚ್ಚಲಿಗೆ ಗುದ್ದುತಾ ಇದ್ರೇನೇ ಹಸು ತೊರ ಬಿಡೋದು.
೧೫೫೦. ತೊರೆದು ಹೋಗು = ಮುಗಿದು ಹೋಗು
(ತೊರೆ = ಬಿಡು, ತ್ಯಜಿ-ಸು)
ಪ್ರ : ನಮ್ಮ ಅವರ ಸಂಬಂಧ ಎಂದೋ ತೊರೆದು ಹೋಯ್ತು
೧೫೫೧. ತೊಲಂಭಾರ ಬರು = ಧಿಮಾಕು ಬರು, ಠೇಂಕಾರ ಬರು
(ತೊಲಂಭಾರ < ತುಲಾಭಾರ = ತಕ್ಕಡಿಯಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ತನ್ನ ತೂಕದಷ್ಟೇ ಚಿನ್ನ ಬೆಳ್ಳಿಯನ್ನು ತೂಗಿಸಿ ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳುವಂಥದು)
ಪ್ರ : ಅವಳಿಗೆ ಬಂದಿರೋ ತೊಲಂಭಾರ ಈ ಜಗತ್ತಿಗಾಗಿ ಮಿಗ್ತದೆ.
೧೫೫೨. ತೊವಲಿನ ತೆವಲು ಹತ್ತು = ಸಂಭೋಗದ ಚಟ ಹತ್ತು
(ತೊವಲು > ತೊಗಲು = ಚರ್ಮ ; ತೆವಲು = ಚಟ, ಗೀಳು)
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತೊವಲಿನ ತೆವಲು ಹತ್ತೋದು, ಹೊಸ ನೀರಿಗೆ ಮೀನು ಹತ್ತೋದು – ಎರಡೂ ಒಂದು.
೧೫೫೩. ತೊಸಕ್ ಎನ್ನು = ಹೂಸು
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ಹಸೆಮಣೆ ಮೇಲೆ ಕೂತ್ಗೊಂಡು ತೊಸಕ್ ಅಂದ್ಲು
೧೫೫೪. ತೊಳೆದ ಕೆಂಡದಂತಿರು = ಕರ್ರಗಿರು, ಇಜ್ಜಲಿನಂತಿರು
ಪ್ರ : ಅವನು ಮದುವೆಯಾಗಿರೋಳು ಒಳ್ಳೆ ತೊಳೆದ ಕೆಂಡ ಇದ್ದಂಗವಳೆ
೧೫೫೫. ತೊಳೆದು ಬಿಡು = ಬರಿದು ಮಾಡು, ಹಾಳು ಮಾಡು
ಪ್ರ : ಅಂಥ ಬದುಕಿದ ಮನೇನ ಅಳಿಯ ಅಳುಚ್ಚಗೆ ತೊಳೆದುಬಿಟ್ಟ
೧೫೫೬. ತೊಳ್ಳೆ ಒಡೆ ಹಾಕು = ಹೆಚ್ಚು ಶ್ರಮ ಕೊಡು, ನಜ್ಜುಗುಜ್ಜು ಮಾಡು
(ತೊಳ್ಳೆ < ತೊರಳೆ = ಗುಲ್ಮ, ಪ್ಲೀಹ; ಒಡೆ = ಹೋಳು ಮಾಡು)
ಪ್ರ : ಬೆಳಗ್ಗೆಯಿಂದ ಸಂಜೆವರೆಗೆ ಆಳುಗಳ ತೊಳ್ಳೆ ಒಡೆದು ಹಾಕಿಬಿಟ್ಟಿದ್ದೇನೆ.
೧೫೫೭. ತೊಳ್ಳೆ ನಡುಗು = ಭಯವಾಗು
(ತೊಳ್ಳೆ < ತೊರಳೆ = ಪಿತ್ತಜನಕಾಂಗ)
ಪ್ರ : ತೊಳ್ಳೆ ನಡುಗದ ಮಾಸಾಳಿನ ಮುಂದೆ ತೊಳ್ಳೆ ನಡುಗುವ ಏಸಾಳು ಯಾವ ಲೆಕ್ಕ?
೧೫೫೮. ತೋಕೆ ಮುರಿ = ಜೋರು ಇಳಿಸು, ಬಾಲ ಕತ್ತರಿಸು
(ತೋಕೆ = ಬಾಲ)
ಪ್ರ : ಈಗಲೇ ಅವನ ತೋಕೆ ಮುರೀದಿದ್ರೆ ಮುಂದೆ ಬಹಳ ಕಷ್ಟವಾಗ್ತದೆ.
೧೫೫೯. ತೋಟಕ್ಕೂ ಮನೆಗೂ ದೂರವಿರು = ಕಿವುಡಾಗಿರು
ಪ್ರ : ಅವನ ತೋಟಕ್ಕೂ ಮನೆಗೂ ದೂರ, ಹತ್ತಿರಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಹೇಳು
೧೫೬೦. ತೋಡನ ಕೆಲಸ ಮಾಡು = ಕತ್ತರಿಸು, ಕದ್ದು ಬಿಲದಲ್ಲಿ ಬಚ್ಚಿಡು
(ತೋಡ = ಹೊಲ ಗದ್ದೆಗಳಲ್ಲಿ ಇರುವ ಇಲಿ, ಬೆಳ್ಳಿಲಿ) ರಾಗಿ ತೆನೆ ಒಣಗಿದಾಗ, ಭತ್ತದ ತೆನೆ ಹಣ್ಣಾದಾಗ ಈ ತೋಡಗಳು ರಾಗಿ ಭತ್ತಗಳ ತೆನೆಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ಬದುಗಳಲ್ಲಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿರುವ ಬಿಲಗಳಲ್ಲಿ ಶೇಖರಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ರೈತರು ಬಿಲಗಳನ್ನು ಅಗೆದು, ಅದರಲ್ಲಿ ದಾಸ್ತಾನಾಗಿರುವ ತೆನೆಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ತಂದು, ಒಕ್ಕಿ, ರಾಶಿಗೆ ಸೇರಿಸುವುದುಂಟು.
ಪ್ರ : ತೋಡನ ಕೆಲಸ ಮಾಡೋದ್ರಲ್ಲಿ ಅವನು ಎತ್ತಿದ ಕೈ
೧೫೬೧. ತೋಡಿಕೊಳ್ಳು = ಕಷ್ಟವನ್ನು ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳು, ಅನುಭವಿಸಿದ ವ್ಯಥೆಯನ್ನು ಹೊರ ಹಾಕು
(ತೋಡು = ಅಗೆ, ಅಗೆದು ಹೊರ ಹಾಕು)
ಪ್ರ : ಆಯಮ್ಮ ತಾನು ಅನುಭವಿಸಿದ್ದನ್ನೆಲ್ಲ ತೋಡಿಕೊಂಡು ಕಣ್ಣೀರು ಸುರಿಸಿದಳು.
೧೫೬೨. ತೋಪು ಹಾರಿಸು = ಗುಂಡು ಹೊಡೆ
(ತೋಪು = ತುಪಾಕಿ, ಬಂದೂಕು)
ಪ್ರ : ಜನರು ದಾಂಧಲೆಗಿಳಿದಾಗ ಪೋಲಿಸರು ತೋಪು ಹಾರಿಸಿದರು
೧೫೬೩. ತೋಬಡ ಹೊಡಿ = ನುಣ್ಣಗೆ ಮಾಡು, ತೆಳ್ಳಗೆ ಮಾಡು
(ತೋಬಡ < ತೋಪಡು(ತೆ) = ಹತ್ತರಿ, ಕೀಸುಳಿ, ಉಜ್ಜುಗೊರಡು)
ಪ್ರ : ಆ ತಲೆತಾಟಕ, ಏನೂ ತಿಳಿಯದ ಮೊದ್ದನಿಗೆ ಚೆನ್ನಾಗಿ ತೋಬಡ ಹೊಡೆದುಬಿಟ್ಟ.
೧೫೬೪. ತೋರ ಬಾರಾಗಿರು = ಸೂಕ್ಷ್ಮತೆಯಿಲ್ಲದಿರು, ದಪ್ಪಚರ್ಮವಾಗಿರು
(ತೋರ = ದಪ್ಪ, ಬಾರು = ಚರ್ಮ)
ಪ್ರ : ತೋರ ಬಾರಾಗಿರೋದ್ರಿಂದ ಜೋರಾ-ಗಿ ಬಾರಿ-ಸದಿದ್ರೆ ಚುರುಕು ಮುಟ್ಟಲ್ಲ.
೧೫೬೫. ತೌಡು ಕುಟ್ಟು = ವ್ಯರ್ಥ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ತೊಡಗು, ವ್ಯರ್ಥ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡು
ಪ್ರ : ಭತ್ತ ಕುಟ್ಟಿದರೆ ಅಕ್ಕಿ ಸಿಗ್ತದೆ, ತೌಡು ಕುಟ್ಟಿದರೆ ಏನು ಸಿಗ್ತದೆ?
೧೫೬೬. ತಂಟೆ ಮಾಡು = ಚೇಷ್ಟೆ ಮಾಡು, ತಕರಾರು ಮಾಡು
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತಂಟೆ ಮಾಡಿದರೆ ಗಂಟೆ ಕಿತ್ತು ಕೈಗೆ ಕೊಡು
೧೫೬೭. ತಂಟೆ ಪೈಸಲ್ಲಾಗು = ಸಮಸ್ಯೆ ಬಗೆಹರಿ, ತೊಂದರೆ ಕೊನೆಗಾಣು
(ತಂಟೆ = ತಕರಾರು, ಸಮಸ್ಯೆ; ಪೈಸಲ್ = ಮುಕ್ತಾಯ, ತೀರ್ಮಾನ)
ಪ್ರ : ಅವನು ಸತ್ತ ಅಂದ್ರೆ, ತಂಟೇನೇ ಪೈಸಲ್ಲಾಯ್ತು ಬಿಡು.
೧೫೬೮. ತಂಡಿಯಾಗು = ಶೀತವಾಗು, ಚಳಿಯಾಗು
(ತಂಡಿ < ಥಂಡಿ = ಶೀತ, ಚಳಿ)
ಪ್ರ : ಮಗೀಗೆ ತಂಡಿಯಾಗ್ತದೆ, ಕಿವಿ ಮುಚ್ಚೋಂಗೆ ಕುಲಾವಿ ಹಾಕು.
೧೫೬೯. ತಂತಿ ಮೇಲಿನ ನಡಗೆಯಾಗು = ಕಷ್ಟದ ಬಾಳುವೆಯಾಗು
ಪ್ರ : ಅತ್ತೆ ಮನೇಲಿ ಸೊಸೇದು ತಂತಿ ಮೇಲಿನ ನಡಿಗೆಯಾಗಿದೆ.
೧೫೭೦. ತಂತು ಮಾಡು = ಯುಕ್ತಿ ಮಾಡು, ಉಪಾಯ ಮಾಡು
(ತಂತು < ತಂತ್ರ = ಉಪಾಯ)
ಪ್ರ : ಅಂತೂ ಏನೇನೋ ತಂತು ಮಾಡಿ, ತಹಬಂದಿಗೆ ತಂದದ್ದಾಯಿತು.
೧೫೭೧. ತಂದಿಕ್ಕಿ ತಮಾಷೆ ನೋಡು = ಒಡಕು ಮೂಡಿಸಿ ಸಂತೋಷಪಡು
ಪ್ರ : ತಂದಿಕ್ಕಿ ತಮಾಷೆ ನೋಡೋ ಜನ ಇರುವಾಗ, ನಾವು ಒಗ್ಗಟ್ಟಾಗಿರಬೇಕು. ಚಾಡಿ ಮಾತು ಕೇಳಬಾರ್ದು
೧೫೭೨. ತಂಪು ಹೊತ್ತಿನಲ್ಲಿ ನೆನಸಿಕೊಳ್ಳು = ಕೃತಜ್ಞತೆಯಿಂದ ಸ್ಮರಿಸಿಕೊಳ್ಳು
(ತಂಪು ಹೊತ್ತು = ತಣ್ಣನೆಯ ಹೊತ್ತು, ಬಿಸಿಲ ಹೊತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಸಹಾಯ ಮಾಡಿದವರನ್ನು ಸ್ಮರಿಸುವುದು, ಉಚಿತವಲ್ಲ ಎಂಬ ಭಾವ)
ಪ್ರ : ಸಹಾಯ ಮಾಡಿದೋರ್ನ ಸುಡುಬಿಸಿಲಲ್ಲಲ್ಲ ನೆನೆಯೋದು, ಸಂಜೆಮುಂಜಾನೆಯ ತಂಪು ಹೊತ್ತಿನಲ್ಲಿ ನೆನಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು.
೧೫೭೩. ತಿಂಗಳು ದಾಟು = ತಿಂಗಳು ಕಳೆದು ಹೋಗು
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತಿಂಗಳು ದಾಟಿದರೂ ಸಂಬಳ ಇಲ್ಲ
ಇಂಬಳ ಸೀಟಿದರೂ ನಿಂಬಳ ಇಲ್ಲ
೧೫೭೪. ತಿಂಗಳು ಮೂಡು = ಚಂದ್ರ ಹುಟ್ಟು
(ತಿಂಗಳು = ಚಂದ್ರ, ತಿಂಗಳಬೆಳಕು = ಬೆಳದಿಂಗಳು, ಜೋತ್ಸ್ನಾ)
ಪ್ರ : ತಿಂಗಳು ಮೂಡಿದಾಗ ನಾವು ಆ ಊರು ಬಿಟ್ಟು ಹೊರಟದ್ದು.
೧೫೭೫. ತಿಂದನ್ನ ಮೈಗೆ ಹತ್ತದಿರು = ರಕ್ತಗತವಾಗದಿರು
ಪ್ರ : ನಿತ್ಯದ ಈ ಕಿರಿಕಿರಿಯಲ್ಲಿ ತಿಂದನ್ನ ಮೈಗೆ ಹತ್ತಲ್ಲ
೧೫೭೬. ತಿಂದದ್ನೆಲ್ಲ ಕಕ್ಕಿಸು = ಅನ್ಯಾಯವಾಗು ದಕ್ಕಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದನ್ನು ವಸೂಲು ಮಾಡು.
(ಕಕ್ಕಿ-ಸು = ವಾಂ-ತಿ ಮಾಡಿ-ಸು)
ಪ್ರ : ನಾನು ಅವನ್ನ ಸುಮ್ನೆ ಬಿಟ್ನೇನು, ತಿಂದದ್ನೆಲ್ಲ ಕಕ್ಕಿಸಿದೆ.
೧೫೭೭. ತಿಂದು ಕುಕ್ಕು = ಅನ್ನ ಮದದಿಂದ ನೆಗೆದಾಡು, ಪುಟ ಹಾರು
(ಕುಕ್ಕು = ಎತ್ತಿ ಹಾಕು, ನೆಗೆದಾಡಿಸು)
ಪ್ರ : ನಿಮಗೆ ತಿಂದು ಕುಕ್ತದೆ, ಹಾರಾಡದೆ ಏನ್ಮಾಡ್ತೀರಿ?
೧೫೭೮. ತಿಂದು ತೇಗು = ಬರಿದು ಮಾಡು, ನುಂಗಿ ನೀರು ಕುಡಿ
ಪ್ರ : ತಿಂದು ತೇಗಿರೋದು ಆರಾಮವಾಗಿ ಇದ್ದಾರೆ, ಏನೂ ಇಲ್ಲದೋರ ಮೇಲೆ ಆಪಾದನೆ.
೧೯೭೯. ತುಂಡವಾಗು = ಚಿಕ್ಕದಾಗು, ಉದ್ದ ಕಡಮೆಯಾಗು
(ತುಂಡ = ಚಿಕ್ಕದು, ಮೋಟು)
ಪ್ರ : ಅಂಗಿ ತುಂಡ ಆಯ್ತು, ಇನ್ನು ಸ್ವಲ್ಪ ಉದ್ದಕ್ಕೆ ಇರಬೇಕಾಗಿತ್ತು
೧೫೮೦. ತುಂಡು ತೊಲೆಯಂತಿರು = ಗಟ್ಟಿಮುಟ್ಟಾಗಿರು
(ತುಂಡು ತೊಲೆ = ದಪ್ಪ ಮರದ ದಿಮ್ಮಿ)
ಪ್ರ : ಗಂಡ ತುಂಡು ತೊಲೆಯಂಗವನೆ, ಹೆಂಡ್ರು ಹಳ್ಳು ಕಡ್ಡಿ-ಯಂ-ಗ-ವ-ಳೆ
೧೫೮೧. ತುಂಬ ಬೆಂಡಾಗು = ಹೆಚ್ಚು ಒಣಗಿ ಹೋಗು, ಕೃಶವಾಗು
(ಬೆಂಡು = ಒಣಗಿದ್ದು, ರಸ ಬತ್ತಿದ್ದು)
ಪ್ರ : ಮೊದಲಿಗೂ ಈಗಿಗೂ ತುಂಬಾ ಬೆಂಡಾಗಿದ್ದಾನೆ.
೧೫೮೨. ತುಂಬ ಹಣ್ಣಾಗು = ಹೆಚ್ಚು ವಯಸ್ಸಾಗು,
ಪ್ರ : ತುಂಬಾ ಹಣ್ಣಾದ ಜೀವಕ್ಕೆ ಮಕ್ಕಳಿಂದ ನೆಮ್ಮದಿ ಸಿಗ್ತಾ ಇಲ್ಲ
೧೫೮೩. ತುಂಬಾಗು = ಈಲಾಗು, ಗಬ್ಬವಾಗು
(ತುಂಬಾಗು < ತುಂಬು + ಆಗು = ಗರ್ಭತಾಳು)
ಪ್ರ : ಹಸು ತುಂಬಾಗಿದೆ, ನೇಗಿಲಿಗೆ ಕಟ್ಟ ಬೇಡ
೧೫೮೪. ತುಂಬಿದ ತೊರೆಯಂತಿರು = ಗಂಭೀರವಾಗಿರು, ಸದ್ದುಗದ್ದಲ ಮಾಡದೆ ಘನತೆಯಿಂದಿರು
ತುಂಬಿದ ತೊರೆ (ನದಿ) ದಡದ ಎರಡು ಏಣು (ಅಂಚು) ಗಳಿಗೂ ಚಾಚಿಕೊಂಡು ಪಾಚಿ-ಕೊಂ-ಡಂತೆ (ಮಲ-ಗಿ-ದಂ-ತೆ) ಇರುವುದರಿಂದ, ನೀರು ಮೊರೆ-ಯು-ತ್ತಾ ಹರಿಯುತ್ತಿದೆ ಎಂಬ ಭಾವನೆಯೇ ಬರದಂತೆ, ಘನತೆ ಗಾಂಭೀರ್ಯವನ್ನು ಎತ್ತಿ ಹಿಡಿಯುತ್ತದೆ.
ಪ್ರ : ಶ್ಯಾನುಭೋಗ ಆವುಟದ ಮನುಷ್ಯ, ಪಟೇಲ ತುಂಬಿದ ತೊರೆಯಂಥ ಮನುಷ್ಯ
೧೫೮೫. ತುಂಬಿ ತೇಕಾಡು = ಸಮೃದ್ಧವಾಗಿರು, ಕೋಡಿ ಬೀಳುವ ಹಂತದಲ್ಲಿರು
(ತೇಕಾಡು < ತೇಂಕಾಡು = ತುಳುಕುತ್ತಿರು, ಕೋಡಿಬೀಳಲು ತವಕಿಸುತ್ತಿರು)
ಪ್ರ : ಕೆರೆ ತುಂಬಿ ತೇಕಾಡ್ತಾ ಅದೆ, ಯಾವ ಗಳಿಗೆಯಲ್ಲಾದರೂ ಕೋಡಿ ಬೀಳಬಹುದು.
೧೫೮೬. ತೆಂಡೆ ತೇಲಿ ಹೋಗು = ವಂಶ ಹಾಳಾಗು, ಬುಡ ನಾಶವಾಗು
(ತೆಂಡೆ = ಬುಡ, ವಂಶ)
ಪ್ರ : ಇವನ ತೆಂಡೆ ತೇಲಿ ಹೋದಾಗಲೇ, ಊರಿಗೆ ನೆಮ್ಮದಿ.
೧೫೮೭. ಕೊಂಡೆಯಿಂದ ತೆಂಡೆಯಾಗು = ಒಂಟಿ ಪೈರಿನಿಂದ ಮೊಂಟೆ ಪೈರಾಗು, ಒಂಟಿ
ಮೊಳಕೆ ಕವಲು ಹೊಡೆದು ವೃದ್ಧಿಯಾಗು
(ತೊಂಡೆ = ಬಿತ್ತನೆ ಮಾಡುವ ಕಬ್ಬಿನ ಸುಳಿಯ ಭಾಗ; ತೆಂಡೆ = ಮೊಂಟೆ, ಕವಲುಗಳ ಕುಟುಂಬ)
ಪ್ರ : ಗಾದೆ – ತೊಂಡೆಯಿಂದ ತೆಂಡೆಯಾಗ್ತದೆ
ಒಂದಡಕೆಯಿಂದ ಹಿಂಡಡಕೆಯಾಗ್ತವೆ